Popüler Bilim

Okyanusa Düşen Bir Asteroit Tsunami Yaratabilir Mi?

Muhtemelen hayır.

Hollywood yapımı filmlerden alışkın olduğumuz, artık zihnimize yerleşmiş bazı sahneler vardır. Bu sahnelerden biri de okyanusun ortasına bir asteroidin çarpması sonucu oluşup, en büyük şehirleri bile silip süpüren dev tsunami dalgalarının gösterildiği sahnedir. Peki, gerçekte buna benzer bir olayın gerçekleşme olasılığı nedir? Dünya’nın herhangi bir yerinde okyanusa çarpan bir asteroit ciddi bir tsunami tehlikesi oluşturabilir mi?

908543-tsunami-wallpaper

Öncelikle asteroit ya da küçük gezegen (minor planet) adı verilen gök cisimlerini kısaca tanıyalım. Asteroitler, Güneş Sistemi’mizin Mars ve Jüpiter arasında kalan Asteroit Kuşağı’nda bolca bulunur. Öyle ki, bugüne kadar bu bölgede yaklaşık 600.000 asteroit keşfedilmiştir. Bugüne kadar keşfedilmiş en büyük asteroit Ceres’tir ve aynı zamanda ilk keşfedilen asteroit olma özelliğini de taşımaktadır. Ayrıca Ceres, boyutundan dolayı “cüce gezegen” olarak da sınıflandırılır. Ceres, 952 kilometre çapındadır ve tüm asteroit kuşağının kütlesinin %32’sini oluşturur. En büyük ikinci ve üçüncü asteroitler olan Vesta ve Pallas’ın da çapları 500 kilometrenin üzerindedir. Ancak Ceres ve Vesta gibi cisimlerin aksine asteroitlerin çoğu yalnızca birkaç yüz metre boyutlarındadırlar.

Her ne kadar Güneş Sisteminin evrimi ve doğal döngüsü açısından Dünya’ya bir asteroidin çarpması sıradışı bir şey olmasa da elbette bu, biz insanlar için pek de iyi olmayacaktır. Eğer bir asteroit bize çarpacak olursa, sahip oldukları kütleleri ve hızları hesaba katarsak, bize ciddi manada sert bir şekilde çarpacaklardır. Ancak gerçekleşecek etkinin şiddeti asteroidin nereye çarpacağına göre değişir. Eğer bir asteroit insan yerleşimlerinin olduğu bir bölgeye çarpacak olursa, bu asteroit için önceden tahminler yapılabilir ve yerleşim yerleri zaman içerisinde boşaltılabilir. Ancak elbette bunun bile büyük yapılara, ekonomiye veya dolaylı olarak topluma büyük zararları olacaktır. Tersi biçimde -ve gerçekleşmesi daha olası tarafını- düşünürsek, asteroit Dünyamız yüzeyinin %70’ini kaplayan okyanuslarımızdan birine çarpabilir. Peki bu durumda ortaya çıkacak etki ne büyüklüktedir?

Yaklaşık 15 yıl önce Los Alamos Ulusal Laboratuvarı’nda çalışmakta olan bilim insanı Galen Gisler, Hollywood’un klasik asteroit çarpma sahnelerinde bir şeylerin yanlış gittiğini düşünerek, kurduğu bir ekiple beraber bu konu üzerinde çalışmaya başladı. Yaklaşık bir ay önce Amerikan Jeofizik Birliği’nin San Francisco buluşmasında çalışmalarının sonuçlarını paylaştı. Çalışma, okyanusa çarpan bir asteroidin 3 boyutlu modellemesini içeriyordu. Daha önce bu tarz bir senaryo, bugüne kadar hiç bu çalışmada olduğu kadar detaylı ve gerçekçi incelenmemişti. Çalışmanın sonuçları, filmlerde çarpma sonrası oluşan yıkıcı tsunamilerin gerçekten de sadece filmlerde gerçekleşebilecek senaryolar olduğunu açığa çıkardı.

Çünkü bir asteroid, yalnızca okyanus yüzeyinde düştüğü belli bir bölge üzerine etki edebilir. Bir tsunaminin oluşması için ise okyanus dibindeki sütunların hareket etmesi gerekiyor. Bu yüzden pratikte bir asteroidin tsunami oluşturması mümkün değil. Başka bir deyişle, bir asteroidin okyanusa düşmesi, göle atılan küçük bir taşa benziyor. Elbette atılan taş sonucu dalgalanmalar oluşacaktır fakat bu dalgalanmalar oldukça dağılımlıdır. Bu yüzden dalgalar kısa bir sürede enerjilerini kaybederler. Okyanusta enerjilerini her yöne dağıtan bu dalgalar, tsunaminin yarattığı büyüklükte bir enerji oluşturamazlar. Özetle, tsunami dalgaları ile bir asteroidin oluşturduğu dalgaların altında yatan fizik bambaşka.

Water-Ripple-21

Tsunamiler, deprem gibi bir etki sonucu deniz dibindeki büyük kütlelerin yer değiştirmesi sonucu oluşur. Bu yer değiştirmeler deniz dibinden deniz yüzeyine kadar ciddi miktarda su kütlesinin hareket etmesine neden olup, yüz kilometreden fazla dalga uzunluğunun oluşmasını da sağlar. Tsunamiler dağılımlı (dispersive) değillerdir ve bu nedenle okyanusta ilerlerken enerjilerini kaybetmezler. Öyle ki tsunaminin oluştuğu yerden yüzlerce, hatta binlerce kilometre uzaklıkta olmasına rağmen dalgalar sahillere ulaştığında etkileri çoğu zaman oldukça yıkıcı olur.

Elbette buraya kadar söylediklerimizden okyanusa bir asteroidin çarpmasının önemsiz olacağını çıkarımını yapmak doğru olmaz. Galen Gisler’in modeline göre çarpma sonucu oluşan geçici su kraterinin etrafında oluşan 400 metre yüksekliğindeki dalgalar okyanusta birkaç kilometre boyunca yayılacaktır. Evet, 400 metre! Bu inanılmaz bir yükseklik fakat çarpmanın kaynağına birkaç kilometreden daha uzaksanız endişe etmenize gerek yok, bu pek de tehlikeli olmayacaktır.

Ek olarak, çarpan asteroidin sahip olacağı ciddi kinetik enerji nedeniyle büyük miktarda su buharlaşacaktır. Su buharı potansiyel bir sera gazı olduğundan asteroit etkisiyle stratosfere püskürtülen buhar, aylarca hatta yıllarca stratosferdeki yerini koruyacak, bu da iklim değişimine katkı sağlayacaktır. Aynı zamanda yüzeyde oluşan ciddi şok dalgaları ve şiddetli rüzgarlar tahribata neden olacaktır. Bu nedenle çarpma sahil bölgelerinden ne kadar uzaksa o kadar iyidir diyebiliriz.

Okyanusa düşen bir asteroidin 3 boyutlu modellemesi. (Telif: LLNL)
Okyanusa düşen bir asteroidin 3 boyutlu modellemesi. (Telif: LLNL)

Özetle, Galen Gisler’in çalışması 300 metre veya daha az büyüklükteki asteroitlerin Dünyayı nasıl etkileyeceği konusunda bilim insanlarına yeni bir bakış açışı kazandırdı. Gisler’a göre bu çalışma bize bir asteroit tehlikesi durumunda birden fazla çözüm sunuyor. Örneğin eğer bir asteroidin Dünya’ya çarpmasını engelleyemiyorsak, asteroidin okyanusa düşmesini sağlayarak da ciddi felaketlerden kurtulabiliriz.

Her ne kadar NASA gibi kurumlar Dünya’ya karşı tehdit oluşturabilecek asteroitleri tanımlamaya ve izlemeye çalışıyor olsa da bir asteroit çarpmasına karşı hazırlıksız yakalanabilir veya bir plan hazırlamak için geç kalabiliriz. Her şeye rağmen, artık bir asteroidin okyanusa düşmesi konusunda çok daha geniş bir anlayışa sahibiz. En azından Hollywood filmlerinin aksine bu tür bir tehlike karşısında asteroidi daha az hasar yaratacak bir bölgeye yani okyanus ortasına yönlendirebiliriz.


Çeviren ve Geliştiren: Kemal Cihat Toprakçı

Referanslar

1. Space.com, “If an Asteroid Hits the Ocean, Does It Make a Tsunami? (Probably Not)”, <http://www.space.com/35081-asteroid-impact-ocean-computer-simulations-solar-system.html>

Kemal Cihat Toprakçı

Akdeniz Üniversitesi İngiliz Dili ve Edebiyatı lisans öğrencisidir. Karaman doğumlu olup, bilime ve özellikle astronomiye küçük yaşlardan beri ilgi duyan yazar bugüne kadar Türkiye'nin pek çok bilim - astronomi platformunda yönetici, yazar veya editör olarak görev almış, bu platformlarda popüler bilim yazıları yayınlamıştır.

Leave a Reply

Your email address will not be published.

Back to top button