Hipotonik ortam nedir?
Hipotonik ortam içerisine konulan hücreyle kıyaslandığında, konsantrasyonu hücreden daha düşük olan ortamdır. Eğer hücre, hipotonik bir ortama konulursa, ozmoz nedeniyle hücre su alarak şişer.
Hipotonik Ortamdaki Hücreye Ne Olur?
Eğer bir bitki hücresi hipotonik ortama konulursa, hücre şişerek turgor durumuna geçer. Hayvan hücresi ise aşırı su alımına bağlı olarak patlayabilir. Bu olaya hemoliz adı verilir. Hayvan hücrelerinin yoğunluğu, saf suyun yoğunluğundan fazla olduğundan, saf su içerisine konması durumunda da hemolize uğrayabilir. Bu sebeple insanlar ve çoğu hayvan hücresi, mikroskop altında incelenirken izotonik ortamı sağlayan %0.9 NaCl çözeltisiyle beraber incelenir.
Amip, öglena, paramesyum gibi bazı canlılarda kontraktil koful bulunur. Bu sayede canlı, içerisinde bulunan fazlalık suyu, hücrenin dışarısına çıkarabilir. Bu durum, kontraktil kofula sahip canlıların hipotonik ortamlarda yaşamalarını mümkün kılar.
Bitkilerde su ve çözünen maddelerin doğru şekilde ayarlanması bitkinin sağlığı için oldukça önemlidir. Eğer bitki yeterince su almasa, hücre dışı (ekstrasellüler) sıvı izotonik ve hipertonik hale gelir ve bitki hücresinin su kaybetmesine neden olur. Bu nedenle turgor basıncının da kaybedilmesiyle özellikle yapraklarda büzüşmeler başlar.
Hipertonik ortamda ise durum tam tersidir. Bu sefer konsantrasyon hücre dışında, hücre içine göre daha yüksektir. Dolayısıyla yarı geçirgen zar nedeniyle hücre içindeki su dışarıya çıkarak hücrenin su kaybederek büzüşmesine neden olur. İzotonik ortamda ise iki konsantrasyon da birbirine eşittir. Bu nedenle hücre içinden dışarıya fark hücre üzerinde fark yaratacak bir geçiş olmaz. Fakat bu noktada hala yarı geçirgen hücre zarı su alıp verebilir, bu noktada sadece dengenin sağlanıyor olduğuna dikkat etmek gerek.
Ozmoz Nedir?
Ozmoz, yarı geçirgen (seçici) bir zar ile ayrılmış konsantrasyonu farklı iki ortamdan, konsantrasyonu düşük olandan yüksek olana çözücü (solvent) moleküllerinin geçişidir. Ozmoz sayesinde iki ortamın konsantrasyonu eşitlenebilir. Burada yarı geçirgen zarın çözünmüş tüm maddeleri geçiremiyor olması önemli bir rol oynar. Bu nedenle konsantrasyonda eşitliğin sağlanabilmesi için, geçebilenlerin hareketiyle bu sağlanmak zorundadır.
Hazırlayan: Ögetay Kayalı
Referanslar
1. KhanAcademy, “Cell structure and function – osmosis and tonicity”, <https://www.khanacademy.org/science/ap-biology/cell-structure-and-function/mechanisms-of-transport-tonicity-and-osmoregulation>
2. Wikipedia, Osmosis, <https://en.wikipedia.org/wiki/Osmosis>
Kapak Görseli: By Zephyris – Own work, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=18401754
