Hipertonik ortam nedir?
Hipertonik ortam içerisine konulan hücreyle kıyaslandığında, konsantrasyonu hücreden daha yüksek olan ortamdır. Eğer hücre hipertonik bir ortama konulursa, ozmoz nedeniyle hücre su kaybederek büzüşür.
Hipertonik Ortamdaki Hücreye Ne Olur?
Bazı canlılar, hipertonik ortamda yaşayacak şekilde evrimleşmişlerdir. Tıpkı hipotonik ortamda, içerisine giren fazlalık suyu kontraktil kofulu sayesinde dışarı atan bazı protistalar (amip, öglena vb.) gibi, balıklar da solungaçları sayesinde, kendilerine göre hipertonik ortam oluşturan tuzlu suda yaşayabilirler.
Osmotik basınç sebebiyle solungaç hücrelerinden su kaybettiklerinden dolayı, gaz alışverişini gerçekleştirebilmek için deniz suyuyla temas eden büyük solungaçlara ihtiyaçları vardır. Bu su kaybını, bolca su içerek tolere ederler. Bu sırada aldığı fazlalık tuzu aktif olarak dışarıya atarlar. Bu olaya osmoregülasyon denir.
Bitkilerde su ve çözünen maddelerin doğru şekilde ayarlanması bitkinin sağlığı için oldukça önemlidir. Eğer bitki yeterince su almasa, hücre dışı (ekstrasellüler) sıvı izotonik ve hipertonik hale gelir ve bitki hücresinin su kaybetmesine neden olur. Bu nedenle turgor basıncının da kaybedilmesiyle özellikle yapraklarda büzüşmeler başlar.
Hipotonik ortamda ise durum tam tersidir. Bu sefer konsantrasyon hücre dışında, hücre içine göre daha düşüktür. Dolayısıyla yarı geçirgen zar, ozmoz dolayısıyla hücre içerisine su dolarak hücrenin şişmesine neden olur. Bu hayvan hücrelerinde hücre membranın yırtılarak hücrenin ölmesine neden olabilir. Bitkilerde ise turgor basıncıyla sonuçlanır. İzotonik ortamda ise iki konsantrasyon da birbirine eşittir. Bu nedenle hücre içinden dışarıya fark hücre üzerinde fark yaratacak bir geçiş olmaz. Fakat bu noktada hala yarı geçirgen hücre zarı su alıp verebilir, bu noktada sadece dengenin sağlanıyor olduğuna dikkat etmek gerek.
Ozmoz Nedir?
Ozmoz, yarı geçirgen (seçici) bir zar ile ayrılmış konsantrasyonu farklı iki ortamdan, konsantrasyonu düşük olandan yüksek olana çözücü (solvent) moleküllerinin geçişidir. Ozmoz sayesinde iki ortamın konsantrasyonu eşitlenebilir. Burada yarı geçirgen zarın çözünmüş tüm maddeleri geçiremiyor olması önemli bir rol oynar. Bu nedenle konsantrasyonda eşitliğin sağlanabilmesi için, geçebilenlerin hareketiyle bu sağlanmak zorundadır.
Hazırlayan: Ögetay Kayalı
Referanslar
1. KhanAcademy, “Cell structure and function – osmosis and tonicity”, <https://www.khanacademy.org/science/ap-biology/cell-structure-and-function/mechanisms-of-transport-tonicity-and-osmoregulation>
2. Wikipedia, Osmosis, <https://en.wikipedia.org/wiki/Osmosis>
Kapak Görseli: By Zephyris – Own work, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=18401754
