Paylaşım Yap
Tüm Reklamları Kapat
Tüm Reklamları Kapat

Yıldızların Parlaklıkları: Görünür Parlaklık ve Salt Parlaklık Nedir?

Yıldızların Parlaklıkları: Görünür Parlaklık ve Salt Parlaklık Nedir? APOD
Messier 20 ve 21.
5 dakika
2,233
Tüm Reklamları Kapat

Geceleyin gökyüzüne baktığımızda, gökyüzümüzü mahveden ışık kirliliği altındaysak, birkaç tane görebildiğimiz fakat temiz bir gökyüzünde yüzlercesine tanık olduğumuz yıldızlar binlerce yıldır dikkatimizi çekiyor. Bu yaptığımız gözlemde attığımız ilk bilimsel adım ise onları parlaklıklarına göre sıralamaya çalışmak oldu. Bazıları diğerlerinden daha parlak görünüyor, bazılarının ise parlaklıkları değişiyor gibi duruyordu. Bu nedenle, yıldızların parlaklıklarını sıralamak için bir sistem geliştirdik.

Kadir Sistemi

Yıldızların parlaklıklarını ifade ederken kadir (İng: "magnitude") değerini kullanırız. Kadir değeri ne kadar fazlaysa, yıldız o kadar sönüktür. Örneğin 1. kadirden bir yıldız, 2. kadirden bir yıldızdan daha parlaktır. Aralarındaki fark ise logaritmik olarak katlanarak artar. 2. kadirden olan bir yıldız 3. kadirden olan bir yıldızdan 2.512 kat daha parlaktır ve bu şekilde gider. Örneğin yaz üçgeninin bir parçası olan Deneb, 1.25 kadirlik bir yıldızdır. Gösterim olarak 1m.251^m.25 olarak yazılır. Buradaki mm harfi İngilizce "magnitude" (büyüklük-kadir) kelimesinden gelir.

Tüm Reklamları Kapat

Sağlıklı bir gözlemci, iyi koşullar altında 6. kadirden bir yıldızı görebilir. Fakat büyük şehirlerde bu değer ne yazık ki ancak 2-3. kadirleri zorla bulmaktadır. Buna rağmen bazı profesyonellerin 8. kadire kadar yıldızları, çıplak gözle görebildiği raporlanmıştır. Elbette bunların şehirden çok çok uzakta, harika konumlarda gerçekleştiğini de söylemek gerekir.

Yıldızların parlaklıkları temelde iki tipte incelenir. Bunu basit bir fener deneyi yaparak da anlayabilirsiniz. Elinize bir fener alın ve gözünüze doğru tutun. Yakındayken oldukça rahatsız edici bir parlaklığa sahip olacaktır, fakat uzaklaştırdıkça parlaklığının azaldığını görebilirsiniz. Yıldızlar da bize çeşitli uzaklıklarda bulunur. Bunun yanında bir de hepsinin yaptığı ışıma farklıdır, yani farklı güçte fenerlerdir! Hangisinin nasıl bir yıldız olduğunu anlamak için başlangıç olarak yıldızların parlaklıklarını iki sınıfa ayırıyoruz: Görünür parlaklık ve salt parlaklık (ya da mutlak parlaklık).

Tüm Reklamları Kapat

Görünür Parlaklık

Görünür parlaklık (İng: "apparent magnitude") yıldızın gökyüzünde gördüğümüz parlaklığıdır. Elbette biz bunu bilimsel çalışmalarda CCD gibi aygıtlar kullanarak sayısal olarak ölçüyoruz. Fakat ifade ettiği anlam, yıldızın bize ne kadar parlak göründüğüdür. Bu durum doğrudan onun bize yakınlığı ve kendi ışıma gücüyle alakalıdır. Ne kadar yakınsa o kadar parlak, ne kadar çok ışıma gücüne sahipse yine o kadar parlak olacaktır. mym_y bizim yıldızımızın ölçülen görünür parlaklığı, mmm_m ise mukayese ettiğimiz yıldızın ölçülen görünür parlaklığı olsun. Bu yıldızların akıları sırasıyla FyF_y ve FmF_m ise parlaklıkları arasındaki ilişki aşağıdaki gibidir:

my−mm=−2.5log⁡10FyFm\Large m_y - m_m = -2.5 \log_{10} {\frac{F_y}{F_m}}

Yıldızlar nokta kaynak olduklarından, onların kadir değerlerini ifade etmek kolaydır. Fakat bulutsular ve galaksiler bir alanda dağınık olarak bulunduklarından, bu gök cisimlerinin kadir değerlerini anlamak biraz kafa karıştırıcı olabilir. Örneğin Andromeda galaksisi 3.44 kadirdir, fakat çıplak gözle şehirden göremezsiniz. Buna rağmen daha sönük olan 4. kadirden bir yıldızı görebilirsiniz.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Unutmayın, tüm ışık bir noktadan gelirse görünmesi çok daha rahat olacaktır fakat bu ışığı bir bölgeye yayarsanız toplam ışık miktarı değişmese de nokta başına düşen miktar değiştiği için görmek zorlaşacaktır. Bunu bir lazer ışığı gibi düşünebilirsiniz. Lazer çok küçük bir noktaya odaklandığında oldukça parlaktır fakat onu bir mercekle yayarsanız giderek sönükleşir.

Salt Parlaklık (Mutlak Parlaklık)

Yıldızların uzaklığı değiştikçe görünür parlaklıkları da değişeceğinden, farklı uzaklıklarda olan yıldızların parlaklıkları arasında bir mukayese yapmak zor olacaktır. Bu sebeple yıldızların parlaklıklarını kıyaslayabilmek için farklı uzaklık kavramını yok etmemiz gerekir.

Eğer bütün yıldızlar aynı uzaklıkta olsaydı, bu yıldızların ölçtüğümüz görünür parlaklıkları bize doğrudan kendi ışıtma güçleri hakkında bir fikir verebilirdi. Bu sebeple salt parlaklık (ya da mutlak parlaklık) kavramını tanımlıyoruz. Eğer bir yıldız 10 parsek (32.6 ışık yılı) uzaklıktaysa, bu yıldızın ölçeceğimiz görünür parlaklığı, onun salt parlaklığıdır.

Elbette yıldızları alıp 10 parsek ötemize taşıyamayız. Fakat uzaklıklarını biliyor, görünür parlaklıklarını da biliyorsak 10 parsek ötemizde ne kadar parlak olacaklarını da bilebiliriz. Bu sayede hepsini 10 parsek uzaklıktaymış gibi düşünerek bir kıyaslama yapabiliriz.

mm görünür parlaklık, MM salt parlaklık, dd de parsek cinsinden uzaklık olmak üzere bunlar arasındaki ilişki m−Mm-M ile tanımladığımız uzaklık modülü formülüyle aşağıdaki gibi ifade edilir:

Tüm Reklamları Kapat

m−M=−5+5log⁡10d\Large m-M = -5 + 5 \log_{10}d

Burada m−Mm-M ifadesine neden uzaklık modülü dendiğine dikkat edin. MM uzaklıktan bağımsız bir niceliktir, mm ise uzaklığa göre değişen ve MM'yi referans alan bir niceliktir. Dolayısıyla m−Mm-M bize doğrudan uzaklık hakkında bilgi verir. Bu nedenle de denklemin sağ tarafı doğrudan uzaklık dd ile alakalıdır.

Bu denklem pratikte pek fazla kullanılmaz, daha doğrusu buna ek bir terim gelir. Çünkü yıldızlararası ortamda yıldızın ışığı çeşitli soğurma ve saçılmalara maruz kalır. Bu da olduğundan daha sönük gözlenmesi ve daha uzakta olduğu yanılgısına neden olur. Bunu düzeltmek için AvA_v olarak adlandırılan bir parametre eklenir. Bu parametre gözlem yapılan doğrultuya göre değişim gösterir. Çünkü Samanyolu'nun farklı bölgeleri daha farklı soğurmaya sahiptir. Ya da daha farklı bir yazımla, görsel parlaklığı ve uzaklığı bilinen bir yıldızın mutlak parlaklığı aşağıdaki şekilde bulunabilir:

M=m+5−5log⁡10d\Large M = m +5 -5\log_{10}d

Tüm Reklamları Kapat

Özetle işin içerisine uzaklık girdikçe parlaklığı etkileyen başka faktörler de olmaktadır. Geceleyin gökyüzüne baktığımızda çıplak gözle görebildiğimiz tüm yıldızlar, bizim kendi galaksimiz olan Samanyolu içerisinde yer almaktadır. Fakat biliyoruz ki Samanyolu devasa bir gaz ve toz bulutundan oluşmaktadır, üstelik bu homojen bir dağılım izlemez. Kol benzeri yapıları olmasının yanında bir diske benzer.

Dolayısıyla galaksinin diski içerisinde yer alan bir yıldızı görmeye çalışırken, galaksi diskinin üzerindeki bir yıldızı görmeye çalıştığımızdan daha fazla gaz ve toz araya girecektir. Bu da ister istemez disk üzerinde yer alan yıldızın ışığının daha fazla soğurulmaya ve saçılmaya uğramasına, dolayısıyla parlaklığının etkilenmesine neden olur. Bu gibi faktörler, daha ileri düzeylerde hesaplamalarda işin içerisine muhakkak katılmalıdır.

Bu Makaleyi Alıntıla
Okundu Olarak İşaretle
15
0
  • Paylaş
  • Alıntıla
  • Alıntıları Göster
Paylaş
Sonra Oku
Notlarım
Yazdır / PDF Olarak Kaydet
Bize Ulaş
Yukarı Zıpla

İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.

Soru & Cevap Platformuna Git
Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?
  • Tebrikler! 3
  • Bilim Budur! 1
  • Mmm... Çok sapyoseksüel! 1
  • İnanılmaz 1
  • Merak Uyandırıcı! 1
  • Korkutucu! 1
  • Muhteşem! 0
  • Güldürdü 0
  • Umut Verici! 0
  • Üzücü! 0
  • Grrr... *@$# 0
  • İğrenç! 0
Kaynaklar ve İleri Okuma
  • E. Howell. Luminosity And Magnitude Explained. (11 Ekim 2017). Alındığı Tarih: 20 Mart 2024. Alındığı Yer: Space | Arşiv Bağlantısı
Tüm Reklamları Kapat

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 29/03/2024 02:12:32 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/12856

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Tüm Reklamları Kapat
Keşfet
Akış
İçerikler
Gündem
Hızlı
Gezegen
Egzersiz
Yangın
Kuantum Fiziği
Diyet
Mavi
Antibiyotik
Balina
Evrim Tarihi
Genetik Değişim
İngiltere
Şiddet
Tür
Türlerin Kökeni
Hayatta Kalma
Gebelik
Doğal
Biyocoğrafya
Radyoaktif
Oyun
Astrofizik
Buz
İyi
Damar
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Gündem
Kafana takılan neler var?
Bağlantı
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Bu platformda cevap veya yorum sistemi bulunmamaktadır. Dolayısıyla aklınızdan geçenlerin, tespit edilebilir kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
Ekle
Soru Sor
Sosyal
Yeniler
Daha Fazla İçerik Göster
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
Evrim Ağacı'na Destek Ol

Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katın.

Evrim Ağacı'nı Takip Et!
Yazı Geçmişi
Okuma Geçmişi
Notlarım
İlerleme Durumunu Güncelle
Okudum
Sonra Oku
Not Ekle
Kaldığım Yeri İşaretle
Göz Attım

Evrim Ağacı tarafından otomatik olarak takip edilen işlemleri istediğin zaman durdurabilirsin.
[Site ayalarına git...]

Filtrele
Listele
Bu yazıdaki hareketlerin
Devamını Göster
Filtrele
Listele
Tüm Okuma Geçmişin
Devamını Göster
0/10000
Bu Makaleyi Alıntıla
Evrim Ağacı Formatı
APA7
MLA9
Chicago
Ö. Kayalı. Yıldızların Parlaklıkları: Görünür Parlaklık ve Salt Parlaklık Nedir?. (20 Mart 2024). Alındığı Tarih: 29 Mart 2024. Alındığı Yer: https://evrimagaci.org/s/12856
Kayalı, Ö. (2024, March 20). Yıldızların Parlaklıkları: Görünür Parlaklık ve Salt Parlaklık Nedir?. Evrim Ağacı. Retrieved March 29, 2024. from https://evrimagaci.org/s/12856
Ö. Kayalı. “Yıldızların Parlaklıkları: Görünür Parlaklık ve Salt Parlaklık Nedir?.” Edited by Ögetay Kayalı. Evrim Ağacı, 20 Mar. 2024, https://evrimagaci.org/s/12856.
Kayalı, Ögetay. “Yıldızların Parlaklıkları: Görünür Parlaklık ve Salt Parlaklık Nedir?.” Edited by Ögetay Kayalı. Evrim Ağacı, March 20, 2024. https://evrimagaci.org/s/12856.
ve seni takip ediyor

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close