Paylaşım Yap
Tüm Reklamları Kapat
Tüm Reklamları Kapat

Ses Dalgası Nedir? Sesler, Bize Dalgalarla İlgili Neler Öğretebilir?

Ses Dalgası Nedir? Sesler, Bize Dalgalarla İlgili Neler Öğretebilir? University of Chicago
7 dakika
25,251
Tüm Reklamları Kapat

Ses dalgası, gaz, plazma ve sıvılar boyunca iletilen, kimi zaman "basınç dalgası" olarak da bilinen boylamsal dalgalardır. Bu tanımdan görebileceğiniz gibi, "ses dalgası"nın ne olduğunu anlamak için, öncelikle "dalga" kavramını anlamak gerekmektedir. Gündelik yaşantımızdan denizdeki dalgalara aşina olduğumuz için kulağa oldukça basit gelen bu kavram, ilk etapta göründüğünden biraz daha karmaşıktır. Bir dalganın mekaniğini anladıktan sonra, bir ses dalgasının ne olduğunu, sesin neye göre tiz veya bas çıktığını, ses şiddetinin neyle alakalı olduğunu kolayca anlayabiliriz.

Dalga Nedir?

Fizikte dalga, beraberinde enerjiyi ileten, uzay-zamanda ilerleyen bir osilasyon (salınım, titreşim) veya tedirginliktir. Dalga, her ne kadar enerjiyi iletse de, dalga sırasında ortamdaki parçacıklar hareket etmez. Yani aslında bir yer değiştirme, ilerlemeden ziyade, bir salınım (titreşim) hareketidir ve bu hareket enerjiyi iletir.

Tüm Reklamları Kapat

Okyanus dalgalarının hareketi sırasında tekil moleküllerin yaptığı hareketleri gösteren bir animasyon.

Elektromanyetik dalgalar (gama ışını, X ışını, moröte, görünür ışık, kızılöte, mikrodalga ve radyo dalgaları) yayılmak için herhangi bir ortama ihtiyaç duymazlar. Birçok bilimkurgu filminin yansıttığının aksine, uzay boşluğunda ses olmamasının nedeni de aslında budur. Çünkü ses dalgası, mekanik bir dalgadır ve yayılmak için bir ortama ihtiyaç duyar. Boşlukta da böyle bir ortam yoktur, dolayısıyla ses yayılmaz.

Dalgaları, enine dalgalar ve boyuna (boylamsal) dalgalar olmak üzere iki gruba ayırabiliriz. Enine dalgalar, titreşim doğrultusu yayılma doğrultusuna dik olan dalgalardır. Elektromanyetik dalgalar bu sınıfa girer (elektrik alan ve manyetik alan fotonun ilerleme yönüne diktir). Boyuna dalgalar ise titreşim doğrultusunun yayılma doğrultusuna paralel olduğu dalgalardır. Yazımızın konusu olan ses dalgaları boyuna dalgalardır. Bir de her iki gruba da dâhil edebileceğimiz dalga türleri vardır. Bunlar da deprem, su ve yay dalgalarıdır.

Tüm Reklamları Kapat

Ses dalgası, bir çeşit boylamsal basınç dalgasıdır.

Dalgaların birkaç temel özelliği bulunur. Bu özellikler; bir engelle karşılaştıklarında yansıma ve soğurulma, farklı yoğunlukta bir ortama girdiklerinde kırılma, kendi dalga boylarına göre küçük engellerle karşılaştıklarında saçılma ve birden fazla dalga üst üste geldiklerinde girişim oluşturmalarıdır.

Dalgaların oluşturduğu girişim desenine bir örnek.

Bu özelliklerden en ilginci sanıyoruz ki dalgaların girişim oluşturabilmesidir. Çünkü bu, her ne kadar maddeler için doğruluğunu korusa da iki farklı şeyin aynı anda aynı yeri işgal edemeyeceğini söyleyen eski bir sözün dalgalar için doğru olmadığı anlamına gelir. Dalgalar birbirlerini etkilemeden birbirlerinin içinden geçebilirler. Bunun en güzel örneği televizyonlarda gerçekleşir. Televizyon antenine çarpan birçok dalga olsa da yalnızca bizim ayarladığımız frekanstaki dalgaları gösterir.

Frekans, Genlik, Dalga Boyu

İster enine dalga olsun ister boyuna dalga, tüm dalgaların belirli ölçülebilir özellikleri vardır. Bu özellikler beş duyunuzla algıladığımız ya da algılayamadığımız titreşimleri ayırt etmemizde ve bunları sınıflandırmamızda bize yardımcı olur. Konumuz ses dalgası olduğundan bu özelliklerin boyuna dalgalar için ne ifade ettiğinden bahsedeceğiz.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Ses Dalgalarında Frekans ve Periyot Neyi Değiştirir?

Ses dalgalarının yukarıdaki videoda da görüldüğü üzere sıkışma (İng: "compression") ve seyreklik (İng: "rarefaction") bölgeleri vardır. Frekans, bir saniyede, belirli bir yerden bu sıkışma noktalarından kaç tane geçtiğinin bir ölçüsüdür. Diğer bir deyişle, saniyedeki (birim zamandaki) titreşim sayısıdır. Ölçü birimi, Alman fizikçi Heinrich Rudolf Hertz'e ithafen Hertz'dir ve Hz olarak kısaltılır. Bir Hertz, bir saniyede bir titreşimi ifade eder. Bir saniyede 100 titreşim olursa bu 100 Hz'dir.

Periyot ise bir tam dalganın oluşması için gerekli süreye denir. Büyük T harfi ile gösterilir. Periyodu 1/4 olan bir dalga için her çeyrek saniyede bir dalga oluşur. Bu da aynı zamanda frekansının 4 Hz olduğu, yani saniyede 4 dalga oluştuğu anlamına gelir.

Seslerin kalınlığını belirleyen de ses dalgasının frekansıdır. Piyano buna çok güzel bir örnek teşkil eder. Fotoğrafta gösterilen ortadaki la notası tuşu standart olarak 440.00 Hz’e ayarlanır. Sağ yanında gösterilen si notası 493.88 Hz frekansa sahipken sol yanında gösterilen sol notası 392.00 frekansa sahiptir.

Ses Dalgalarında Genlik Nedir?

Ses dalgaları hava, su gibi herhangi bir ortamda hareket ederken bu enerjiyi taşıyan parçacıklar uzun yollar katederek kulağımıza kadar gelmez. Bulundukları yerde ileri geri titreşerek enerjiyi bir sonraki parçacığa aktarırlar ve ses dalgası bu sayede yayılır. Bir parçacığın ilk bulunduğu konumdan yaptığı bu minik titreşimlerin uzunluğu, ses dalgasının genliğidir. Ses dalgasını genliği sesin şiddetini belirler. Genlik ne kadar büyükse ses o kadar şiddetli çıkar.

Ses şiddetinin ölçüsü Desibel (dB) ile ifade edilir. 0 desibel insan kulağının duyabileceği en düşük şiddetteki sestir. Diğer bazı değerleri de şu şekilde sıralayabiliriz:

Tüm Reklamları Kapat

  • Rüzgârsız doğal ortam: 20 dB
  • Fısıltı: 25 dB
  • Sokakta gece saatleri: 40 dB
  • Normal sohbet: 60-75 dB
  • Küçük bir salondaki oda müziği: 75-85 dB
  • Şehir trafiği: 85 dB
  • Maruziyet devam ettiğinde duyma kaybına yol açacak seviye: 80-90 dB
  • 60 metreden metro: 95 dB
  • Kulakta acının başladığı seviye: 125 dB

Ses Dalgalarında Dalga Boyu Ne İşe Yarar?

Ses dalgalarında dalga boyu iki sıkışma noktası ya da iki seyreklik noktası arasındaki mesafedir; dolayısıyla metre, nanometre gibi bir uzunluk birimidir ve λ (lambda) ile gösterilir. Elektromanyetik dalgalarda dalga boyunu genellikle iki tepe ya da iki çukur arasındaki mesafe olarak tanımlarız (çünkü bu noktaları tanımlamak kolaydır).

Sesi Nasıl Duyarız?

Duyma işlemi genel olarak kulakta başlayıp beyinde biten bir süreçte havadaki ses dalgalarının elektrik sinyallerine çevrilmesiyle gerçekleşir.

  1. Dış kulağa (outer ear) gelen ses dalgası kulak kanalından (ear canal) geçerek kulak zarına (ear drum) ulaşır.
  2. Titreşen kulak zarı bu titreşimleri orta kulakta yer alan çekiç, örs ve üzengi (malleus, incus ve stapes) kemiklerine iletir.
  3. Bu kemikler titreşimleri artırarak iç kulaktaki kulak salyangozu (diğer adıyla koklea, görselde cochlea) iletir. Kulak salyangozu içi sıvıyla doludur ve ayrıca içinde baştan sona kendisini alt ve üst olarak ikiye ayıran esnek bir zar olan baziler zar bulunur.
  4. İç kulağa gelen ses dalgasının buradaki sıvıyı dalgalandırmasıyla baziler zar da titreşir ve bu titreşimleri algılayan saç hücreleri, tireşimleri elektrik sinyalleri olarak beyne gönderir. Kulak salyangozunun geniş ucundaki hücreler tiz sesleri algılarken merkeze yakın hücreler daha kalın sesleri algılarlar.

İşte bu şekilde işleyen insan kulağının 20-20.000 Hz arasındaki sesleri algılayabilir. Çoğu kişi için bu aralık 100-16.000 Hz dolayındadır. Bazı hayvanların duyduğu frekans aralıkları (Hz cinsinden) ise şu şekilde:

  • Köpek: 67-45.000
  • Kedi: 45-64.000
  • İnek: 23-35.000
  • At: 55-33.500
  • Koyun: 100-30.000
  • Yarasa: 2.000-110.000
  • Kanarya: 250-8.000
  • Baykuş: 200-12.000

Şok Dalgası

Ses kaynağı sesten daha hızlı hareket ediyorsa sonik patlama dediğimiz bir olay meydana gelir. Sonik patlama, bir kaynak tarafından belirli bir süre oluşturulan dalgaların uygun şekilde bir araya gelerek meydana getirdikleri olağan dışı güçlü bir toplam dalgadır (bir tür şok dalgasıdır).

Tüm Reklamları Kapat

Buna örnek olarak çok hızlı giden uçakların oluşturduğu sonik patlamayı verebiliriz. Burada ‘çok hızlı’dan kastımız uçağın en az ses ile aynı hızda hareket ediyor olmasıdır, yani yaklaşık olarak 1235 km/saat. Gökyüzünde bir sonik patlama yaşandığında bunu yerden sanki bir anlık bir gök gürlemesi gibi duyarız.

Sonik patlamanın bir benzeri de motorbotların, oluşan dalgalardan daha hızlı giderken suda oluşturdukları V şeklindeki dalgalardır.
Sonik patlamanın bir benzeri de motorbotların, oluşan dalgalardan daha hızlı giderken suda oluşturdukları V şeklindeki dalgalardır.

Doppler Etkisi

Doppler etkisi yalnızca ses dalgalarında gözlemleyebildiğimiz bir olay değildir. Aynı şekilde elektromanyetik dalgalarda da kırmızıya kayma, maviye kayma şeklinde gözlemleyebiliyor ve bu sayede evrene dair yaptığımız gözlemleri daha güzel yorumlayabilmekteyiz.

Ses dalgalarına dönecek olursak Doppler etkisi, kaynak ile gözlemci arasındaki göreli hareketten kaynaklanan frekans değişimidir. Kaynak ile gözlemci birbirine yaklaşırken algılanan frekans normalden daha yüksek olur ve bu da sesin daha tiz duyulmasına yol açar. Yine bunu ışıkla bağdaştıracak olursak yükselen frekans ışığın maviye kayması anlamına gelir (mavinin dalga boyu daha düşüktür), tersi durumda da ışık kırmızıya kayar. Benzer şekilde gözlemci ve kaynak birbirinden uzaklaşırken de frekans normalden daha düşük algılanır ve ses daha kalın işitilir.

Gündelik hayatta aslında Doppler etkisini tecrübe ederiz. Bize yaklaşmakta olan bir ambulansın sesi tiz (ince) çıkarken uzaklaştıkça kalınlaşır (baslaşır).

Tüm Reklamları Kapat

Agora Bilim Pazarı
Dâhiler Sınıfı - Marie Curie: Atom Kadın

DÂHİLER SINIFI: OKUMASI KOLAY, UNUTMASI ZOR

Marie Curie, atomun gizemlerini keşfeden kadın. Pek çok yerde kadınlar ünİversiteye kabul bile edilmezken, iki farklı alanda Nobel Ödülü kazanmış tek bilim insanı. Merak ve tutku dolu bir öykü: Çünkü bilim nefes kesen bir maceradır.

Büyük ilgi gören Dâhiler Sınıfı serisi MARIE CURIE: Atom Kadın ile devam ediyor.

Dâhiler Sınıfı Serisi Hakkında:
Bunlar, her biri kendi yöntemiyle; kelimeleriyle, icatlarıyla, seçimleriyle ve hatta kaderleriyle dünyayı değiştirmiş kadınların ve erkeklerin hayat hikâyeleri; şaşkınlık ve hayranlık duymanızı sağlayacak, hayal gücü ve merak duygunuzu harekete geçirecek büyüleyici hikâyeler. Dâhiler Sınıfı serisi bu özel insanları çocuklarla (9 yaş ve üstü) tanıştırmak üzere tasarlandı. İlk olarak yayımlandığı İtalya’da büyük övgü toplayan ve ardından pek çok dile çevrilen Dâhiler Sınıfı, minik ebadı, renkli illüstrasyonları, bilgiyi heyecan ve macerayla birleş-tiren anlatımıyla çocukların kolay okuyacağı, zor unutacağı, onlara öğrendikle-rinden daha da fazlasını merak ettirecek bir seri.

*9 YAŞ VE ÜZERİ*

Devamını Göster
₺115.00
Dâhiler Sınıfı - Marie Curie: Atom Kadın
  • Dış Sitelerde Paylaş

Bir doğru boyunca hareketi ele alırsak, kaynağın hızını VS, gözlemcinin hızını V0kabul eder ve durağan havanın içinde yol alan sesin hızını da S kabul edersek işitilen sesin frekansındaki değişimi gösteren formül şu şekilde olur:

f0=fsS+V0S−VS\Large f_0=f_s\frac{S+V_0}{S-V_S}

Eğer kaynak ve gözlemci birbirinden uzaklaşıyorsa denklemde bu değerler negatif, yakınlaşıyorlarsa pozitif alınmalıdır. Burada frekanstaki değişimin, frekansın kendisi fs ile bir katsayının çarpımı olduğunu görebiliyoruz. Bu katsayı da gözlemcilerin hızlarıyla belirlenmektedir.

Sesten daha hızlı hareket ederken ses dalgaları asla kulağımıza ulaşamayacağı için Doppler etkisi gözlemlenmeyecektir. Aynı şekilde eğer gözlemci ve kaynak aynı hızda ve yönde hareket ediyorsa da Doppler etkisi gözlenmez. Yani örneğin bir polis aracının sirenini dışarıdaki bir gözlemci olarak yanınızdan geçtikten sonra farklı duyarsınız, ancak içindeki polis memurları için sirenin sesinde herhangi bir farklılık yoktur.

Düzeltmeler: Bir yerde boyuna yerine sehven enine yazılmış, düzeltildi.

Bu Makaleyi Alıntıla
Okundu Olarak İşaretle
35
0
  • Paylaş
  • Alıntıla
  • Alıntıları Göster
Paylaş
Sonra Oku
Notlarım
Yazdır / PDF Olarak Kaydet
Bize Ulaş
Yukarı Zıpla

İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.

İçerikle İlgili Sorular
Soru & Cevap Platformuna Git
Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?
  • Tebrikler! 10
  • Bilim Budur! 10
  • Merak Uyandırıcı! 9
  • Mmm... Çok sapyoseksüel! 7
  • İnanılmaz 5
  • Muhteşem! 2
  • Umut Verici! 2
  • Korkutucu! 2
  • Güldürdü 1
  • Üzücü! 1
  • Grrr... *@$# 1
  • İğrenç! 1
Sıkça Sorulan Sorular

Ses dalgaları elektromanyetik dalga değildir, birer mekanik dalgadır. Radyo dalgaları veya gama ışını gibi elektromanyetik dalgalar fotonlar aracılığıyla taşınır. Ses dalgası ise, mekanik bir dalgadır ve ortamdaki moleküllerin hareketiyle taşınır.

Dalgaları enine dalgalar ve boyuna dalgalar olarak ikiye ayırabiliriz. Ses dalgaları enine dalgalardır, elektromanyetik dalgalar ise boyuna dalgalardır. Yani ses dalgalarında yayılma doğrultusu, titreşimin doğrultusuna paraleldir.

Tüm Reklamları Kapat

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 29/03/2024 15:52:57 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/12971

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Tüm Reklamları Kapat
Keşfet
Akış
İçerikler
Gündem
Alan
Astrobiyoloji
Alkol
Yaşanabilir Gezegen
Çekirdek
Tohum
Botanik
Nöron
Makina
Karanlık
Uydu
Aminoasit
Geometri
Sayı
Mantık Hatası
Beyin
Bilişsel
Hominid
Evren
Süt
Araştırma
Filogenetik
Homo Sapiens
İspat
Güneş
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Gündem
Kafana takılan neler var?
Bağlantı
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Bu platformda cevap veya yorum sistemi bulunmamaktadır. Dolayısıyla aklınızdan geçenlerin, tespit edilebilir kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
Ekle
Soru Sor
Sosyal
Yeniler
Daha Fazla İçerik Göster
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
Evrim Ağacı'na Destek Ol

Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katın.

Evrim Ağacı'nı Takip Et!
Yazı Geçmişi
Okuma Geçmişi
Notlarım
İlerleme Durumunu Güncelle
Okudum
Sonra Oku
Not Ekle
Kaldığım Yeri İşaretle
Göz Attım

Evrim Ağacı tarafından otomatik olarak takip edilen işlemleri istediğin zaman durdurabilirsin.
[Site ayalarına git...]

Filtrele
Listele
Bu yazıdaki hareketlerin
Devamını Göster
Filtrele
Listele
Tüm Okuma Geçmişin
Devamını Göster
0/10000
Bu Makaleyi Alıntıla
Evrim Ağacı Formatı
APA7
MLA9
Chicago
A. Elçi, et al. Ses Dalgası Nedir? Sesler, Bize Dalgalarla İlgili Neler Öğretebilir?. (10 Ekim 2022). Alındığı Tarih: 29 Mart 2024. Alındığı Yer: https://evrimagaci.org/s/12971
Elçi, A., Kayalı, Ö. (2022, October 10). Ses Dalgası Nedir? Sesler, Bize Dalgalarla İlgili Neler Öğretebilir?. Evrim Ağacı. Retrieved March 29, 2024. from https://evrimagaci.org/s/12971
A. Elçi, et al. “Ses Dalgası Nedir? Sesler, Bize Dalgalarla İlgili Neler Öğretebilir?.” Edited by Ögetay Kayalı. Evrim Ağacı, 10 Oct. 2022, https://evrimagaci.org/s/12971.
Elçi, Arya. Kayalı, Ögetay. “Ses Dalgası Nedir? Sesler, Bize Dalgalarla İlgili Neler Öğretebilir?.” Edited by Ögetay Kayalı. Evrim Ağacı, October 10, 2022. https://evrimagaci.org/s/12971.
ve seni takip ediyor

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close