Paylaşım Yap
Tüm Reklamları Kapat
Tüm Reklamları Kapat

Nükleer Fizik: Radyasyonun Biyolojik Etkileri 1

Nükleer Fizik: Radyasyonun Biyolojik Etkileri 1
5 dakika
922
  • Özgün
Tüm Reklamları Kapat
Önceki  yazılarımızda; bozunum çeşitlerini, nükleer reaktörleri, maruz kalma ile alınan doz arasındaki ilişkiyi inceledik. Nükleer enerji, her şey yolunda gittiğinde, son derece görkemli bir dans gibidir. Ancak bir şeyler ters gittiğinde, radyasyona maruz kalmanın son derece ciddi sonuçları olabilir. Bu yazımızda da, bu sonuçları yani radyasyonun biyolojik etkilerini inceleyeceğiz.
Radyasyon etkileri, iki temel başlıkta incelenir.
  1. Stokastik (gelişigüzel gerçekleşen) etkiler
  2. Deterministik etkiler
Deterministik etkiler, doz miktarıyla doğru orantılı olarak artış gösterir. Bu etkilerin gözükmesi için, belirli bir doz seviyesinin aşılması gerekir.
Bunu, bir örnekle açıklamak gerekirse, kişi belirli bir alkol limitini aşmadan, sarhoşluk belirtilerini göstermez.  O limitin üzerine çıktığında ise, ne kadar sarhoş olduğu, kişinin ne kadar içtiği ile doğru orantılıdır.
Stokastik etkiler ise, tamamen tesadüf sonucu gerçekleşir. Hatta diyebiliriz ki, bu etkilerin radyasyona maruz kalmayan bireylerde de görülmesi mümkündür. Bu etkiler, kanser ve diğer genetik etkiler olarak sınıflandırılabilir. Herhangi bir eşik değer yoktur.
Biliyoruz ki, kanserojenlere maruz kalmak, ya da mutasyona uğramış genler, kanser riskini arttırmaktadır. Ancak, kanserojen maddelere maruz kalmamış kişilerde kanser görülmeyeceğini, ne yazık ki söyleyemeyiz.
Örneğin, akciğer kanseri, sigara içen kişilerde çok daha sık görülmektedir. Ancak, sigara içen herkeste bu kanser görülmez. Aynı zamanda, sigara içmeyen bireylerde de bu kanser türünün görülmesi mümkündür. Yani diyebiliriz ki sigara, kanserin görülmesine sebep olan bir etkendir.
Öyleyse, denebilir ki, radyasyonun DNA'yı etkileme süreci, düşük dozlardara maruz kalındığında, çok kısa bir süre içerisinde de, yıllar içerisinde de gerçekleşebilir.
Stokastik ve deterministik etkilerin oluşumu, radyasyonun doğrudan ya da dolaylı olarak sebep olduğu etkilerle gerçekleşir.
1. Doğrudan Etki:Molekülün iyonlaşma ve uyarılma yoluyla bozulması
2. Dolaylı Etki:Serbest radikaller ve hidrojenperoksit üretimi
Bu iki etki, biyolojik etkilerin temelini oluşturur. Biyolojik etkiler hakkındaki ikinci yazımızda; dolaylı ve doğrudan etkilerin yol açtığı sonuçları ve bunların emilen doz ile ilişkisini inceleyeceğiz. Şimdi, bu iki etkinin mekanizmasını inceleyelim.

Doğrudan Etki

Canlılarda bulunan çeşitli moleküllerin, iyonlaştırılması ve uyarılması, biyolojik etkilerin başında gelir. Molekülün iyonize olması, molekülün bozulması anlamına gelir.
Hücrelerde, kalıtım materyalini taşıyan ve kromozom adı verilen mikroskobik yapılar bulunur. Bu kromozomlar, yarısı anneden, diğer yarısı babadan alınan genetik bilgiyi taşıyan çiftler halinde bulunur. Kromozomlar, genetik bilgiyi kodlayan DNA adı verilen moleküllerin birbirine dolanıp yoğunlaşması ile oluşur.
DNA uzun bir sarmal yapıdadır ve bu uzun dizi 4 farklı bazdan oluşan 4 farklı nükleotitin yan yana dizilmesi ile oluşur; Adenin (A), Guanin (G), Timin (T) ve Sitozin (C). Bu dizide nükleotitlerin dizilme sırası proteinlerin sentezlenmesini ve fonksiyonel dizilerin oluşmasını sağlar, bu proteinler saç tipinizden göz ve ten renginize, sahip olabileceğiniz kalıtımsal rahatsızlıklara kadar birçok şeyi belirler.
Canlılarda doğrudan etki; alfa, beta ya da gama ışınlarının; iyonlaştırma etkisiyle şeker-fosfat bağlarını bozması ya da DNA'daki baz çiftlerini parçalaması sonucu gerçekleşir. Bu etki, mutasyon olarak adlandırılır. Gerçekleşen bu mutasyon, üreme hücrelerinde gerçekleşirse, gelecek nesillere aktarılması da söz konusudur.
Bu hasar, dediğimiz gibi alfa, beta ve gama ışınlarının her birisi için söz konusu olsa da, zarar verme olasılığı en yüksek olan radyasyon, alfa parçacıklarıdır.
Bahsettiğimiz mutasyonların bir kısmı, hücre tarafından onarılabilir. Bunlar genellikle sarmalın tek ipliğinde meydana gelen hasarlardır. Ancak daha ciddi hasarların onarımı çok zordur. Bu ciddi hasarlar, sarmalın karşılıklı iki tarafında da meydana gelen bozukluklar ve parçalanmalardır. Bu hasarlar sonucunda tümör oluşumu ya da hücre ölümü gerçekleşebilir.
250 mGy'den küçük olan dozlarda, mutasyon olasılığı düşüktür. Bu aralıkta meydana gelen genetik değişimlerle ilgili yeterli veri bulunmamaktadır.
Bu hasarlar, radyasyonun doğrudan sebep olduğu hasarlardır.

Dolaylı Etki

Vücudumuzun ciddi bir kısmı sudan oluşur. O yüzden, radyasyonun canlılığa etkisini değerlendirirken, su ile olan etkileşimini göz önünde bulundurmak son derece önemlidir.
Radyasyon enerjisinin su tarafından emiliminin ardından, son derece reaktif olan serbest radikaller oluşur.  Bu serbest radikaller, eşlenmemiş elektrona sahiplerdir ve son derece zehirli özellik gösterirler. Oluşum mekanizmalarını yazmak gerekirse;

Oluşan bu pozitif yüklü iyon hemen ayrışır.

Tüm Reklamları Kapat

Oluşan OH, içerdiği eşlenmemiş elektrondan dolayı serbest radikal olarak isimlendirilir. Açığa çıkan elektron başka bir su molekülü tarafından yakalanırsa da;

haline gelir ve hemen ayrışır.

Bu ayrışma sonucu oluşan H de serbest radikal olarak adlandırılır. Yukarıdaki denklemlerde oluşan  H+ ve OH- önemsizdir çünkü vücutta bu iyonlardan bolca bulunmaktadır. Serbest radikaller ise, birbirleriyle birleşebilir ya da vücuttaki moleküllerle reaksiyona girebilir ve onlara zarar verebilir.
Bu etki, radyasyondan suya geçen enerjinin miktarıyla belirlenir. Eğer ki geçen enerji miktarı yeteri  kadar yüksekse,  oluşan serbest OH radikalleri birbirine çok yakın halde oluşurlar ve serbest halde bulunan H ile birleşmeden önce, diğer OH radikalleriyle birleşirler ve bu sayede,
bileşiğini oluştururlar. Birleşen H radikalleri ise, H2 bileşiğini oluştururlar.
Oluşan
  bileşikleri, vücuda yayılabilicek kadar  uzun süre kararlı yapıda kalabilirler.
, oksitleyici özelliğe sahiptir. Bu özelliği sayesinde hücreleri ve molekülleri etkileyebilir. Yani, 
, zehirli, reaktivitesi yüksek ve oksitleyici bir maddedir ve bu sayede radyasyonun zehirli etkilerini arttırabilir.

Özet

Yazılarımızın bir çoğunda, özet vermeyi gerekli bulmuyoruz. Ancak nükleer fizik, özellikle de radyasyonun etkileri, anlaşılması güç olabilecek bir konu olduğundan, önemli noktaları tekrar tekrar vurgulamanın gerekli olduğunu düşünüyoruz.
Radyasyonun canlı üzerindeki etkileri, iki alt başlıkta incelenebilir. Bunlar, stokastik ve deterministik etkilerdir. Bu etkiler, radyasyonun doğrudan ve dolaylı yoldan oluşturduğu etkiler sonucu ortaya çıkar.
Yazımızın ikinci kısmında, bu etkiler ve bu etkilere yol açan radyasyon dozları hakkında konuşacağız.
Hazırlayan:Ege Can Karanfil


Referanslar
  1. Prof. Dr. Selahattin Özdemir, Health Physics ders notları
  2. TeachNuclear, "Effects of Ionizing Radiation on DNA"
    <https://teachnuclear.ca/all-things-nuclear/radiation/biological-effects-of-radiation/effects-of-ionizing-radiation-on-dna/>
  3. TAEK, "İyonlaştırıcı Radyasyonun Biyolojik Etkileri"
    <http://www.taek.gov.tr/tr/kullanma-bulundurma-lisans%C4%B1/158-egitim-arastirma/bilgi-kosesi/radyasyondan-korunma/1052-iyonlastirici-radyasyonun-biyolojik-etkileri.html>
Kapak Görseli
<https://radiationtherapynews.com/2014/12/08/study-reviews-biological-effects-thz-wave-radiation/>
Bu Makaleyi Alıntıla
Okundu Olarak İşaretle
0
0
  • Paylaş
  • Alıntıla
  • Alıntıları Göster
Paylaş
Sonra Oku
Notlarım
Yazdır / PDF Olarak Kaydet
Bize Ulaş
Yukarı Zıpla

İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.

Soru & Cevap Platformuna Git
Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?
  • Muhteşem! 0
  • Tebrikler! 0
  • Bilim Budur! 0
  • Mmm... Çok sapyoseksüel! 0
  • Güldürdü 0
  • İnanılmaz 0
  • Umut Verici! 0
  • Merak Uyandırıcı! 0
  • Üzücü! 0
  • Grrr... *@$# 0
  • İğrenç! 0
  • Korkutucu! 0
Tüm Reklamları Kapat

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 29/03/2024 14:14:43 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/12638

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Tüm Reklamları Kapat
Keşfet
Akış
İçerikler
Gündem
Alan
Astrobiyoloji
Alkol
Yaşanabilir Gezegen
Çekirdek
Tohum
Botanik
Nöron
Makina
Karanlık
Uydu
Aminoasit
Geometri
Sayı
Mantık Hatası
Beyin
Bilişsel
Hominid
Evren
Süt
Araştırma
Filogenetik
Homo Sapiens
İspat
Güneş
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Gündem
Bugün bilimseverlerle ne paylaşmak istersin?
Bağlantı
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Bu platformda cevap veya yorum sistemi bulunmamaktadır. Dolayısıyla aklınızdan geçenlerin, tespit edilebilir kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
Ekle
Soru Sor
Sosyal
Yeniler
Daha Fazla İçerik Göster
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
Evrim Ağacı'na Destek Ol

Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katın.

Evrim Ağacı'nı Takip Et!
Yazı Geçmişi
Okuma Geçmişi
Notlarım
İlerleme Durumunu Güncelle
Okudum
Sonra Oku
Not Ekle
Kaldığım Yeri İşaretle
Göz Attım

Evrim Ağacı tarafından otomatik olarak takip edilen işlemleri istediğin zaman durdurabilirsin.
[Site ayalarına git...]

Filtrele
Listele
Bu yazıdaki hareketlerin
Devamını Göster
Filtrele
Listele
Tüm Okuma Geçmişin
Devamını Göster
0/10000
Bu Makaleyi Alıntıla
Evrim Ağacı Formatı
APA7
MLA9
Chicago
E. C. Karanfil, et al. Nükleer Fizik: Radyasyonun Biyolojik Etkileri 1. (7 Haziran 2019). Alındığı Tarih: 29 Mart 2024. Alındığı Yer: https://evrimagaci.org/s/12638
Karanfil, E. C., Kayalı, Ö. (2019, June 07). Nükleer Fizik: Radyasyonun Biyolojik Etkileri 1. Evrim Ağacı. Retrieved March 29, 2024. from https://evrimagaci.org/s/12638
E. C. Karanfil, et al. “Nükleer Fizik: Radyasyonun Biyolojik Etkileri 1.” Edited by Ögetay Kayalı. Evrim Ağacı, 07 Jun. 2019, https://evrimagaci.org/s/12638.
Karanfil, Ege Can. Kayalı, Ögetay. “Nükleer Fizik: Radyasyonun Biyolojik Etkileri 1.” Edited by Ögetay Kayalı. Evrim Ağacı, June 07, 2019. https://evrimagaci.org/s/12638.
ve seni takip ediyor

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close