Paylaşım Yap
Tüm Reklamları Kapat
Tüm Reklamları Kapat

Gama Işıması Nedir? Ne İşe Yarar?

Gama Işıması Nedir? Ne İşe Yarar?
3 dakika
7,939
Evrim Ağacı Akademi: Elektromanyetizma Yazı Dizisi

Bu yazı, Elektromanyetizma yazı dizisinin 9. yazısıdır. Bu yazı dizisini okumaya, serinin 1. yazısı olan "Elektromanyetik Spektrum (Tayf) Nedir?" başlıklı makalemizden başlamanızı öneririz.

Yazı dizisi içindeki ilerleyişinizi kaydetmek için veya kayıt olun.

EA Akademi Hakkında Bilgi Al
Tüm Reklamları Kapat

Gama ışınları (veya gama radyasyonu), γ veya γγ sembolüyle gösterilen, atom çekirdeğinin radyoaktif bozunumu sırasında açığa çıkan penetre edici (yüksek enerjili) bir elektromanyetik radyasyondur. Dalga boyu tipik olarak X-ışınlarından daha kısa olan gama ışınları, en kısa dalga boylu (dolayısıyla en yüksek frekanslı) elektromanyetik dalgalardır. 30 eksahertz (3×1019 Hz) üzerindeki frekanslarla gama ışınları, aynı zamanda en yüksek foton enerjisine sahiptir.

Fransız kimyager ve fizikçi Paul Villard, 1900 yılında radyum tarafından yayılan radyasyonu incelerken gama radyasyonunu keşfetmiştir. 1903'te Ernest Rutherford, maddeye nispeten güçlü nüfuz etmelerine dayanarak bu radyasyona gama ışınları adını verdi; çünkü 1900'de, daha önceden Henri Becquerel tarafından keşfedilen ve daha az nüfuz edici iki bozunma radyasyonu türünü artan nüfuz etme gücüne göre "alfa ışınları" ve "beta ışınları" olarak adlandırmıştı.

Tüm Reklamları Kapat

Elektromanyetik dalgaların tayfını gösteren aşağıdaki figürü incelediğimizde, sağdan sola giderken dalganın sahip olduğu enerjinin arttığını görürüz. Tayfın en sağına gittiğimizde karşımıza çıkan gama ışınları, keV ile MeV arasında bir enerjiye sahiptir.
Elektromanyetik dalgaların tayfını gösteren aşağıdaki figürü incelediğimizde, sağdan sola giderken dalganın sahip olduğu enerjinin arttığını görürüz. Tayfın en sağına gittiğimizde karşımıza çıkan gama ışınları, keV ile MeV arasında bir enerjiye sahiptir.

Radyoaktif bozunmadan kaynaklanan gama ışınları, birkaç kiloelektronvolttan (keV) yaklaşık 8 megaelektronvolta (MeV) kadar olan enerji aralığındadır. Bu, oldukça uzun ömürlü çekirdeklerdeki tipik enerji seviyelerine karşılık gelir. Gama ışınlarının enerji spektrumu, gama spektroskopisi kullanılarak bozunan radyonüklidleri tanımlamak için kullanılabilir. 100–1000 teraelektronvolt (TeV) aralığındaki çok yüksek enerjili gama ışınları, Cygnus X-3 mikrokuasar gibi kaynaklardan gözlemlenmiştir.

Dünya'dan kaynaklanan doğal gama ışınları kaynakları, çoğunlukla radyoaktif bozunmanın ve kozmik ışın parçacıklarıyla atmosferik etkileşimlerden kaynaklanan ikincil radyasyonun bir sonucudur. Bununla birlikte, çekirdek üzerindeki elektron hareketinden gama ışınları üreten karasal gama ışını flaşları gibi başka nadir doğal kaynaklar da vardır. Önemli yapay gama ışınları kaynakları, nükleer reaktörlerde meydana gelenler gibi fisyon ve nötr pion bozunması ve nükleer füzyon gibi yüksek enerji fiziği deneylerini içerir.

Tüm Reklamları Kapat

Gama ışınları ve X ışınlarının her ikisi de elektromanyetik radyasyondur ve elektromanyetik spektrumda çakıştıkları için terminoloji bilimsel disiplinler arasında farklılık gösterir. Fiziğin bazı alanlarında, kökenlerine göre ayırt edilirler: Gama ışınları nükleer bozunma tarafından oluşturulurken, X-ışınları çekirdeğin dışından kaynaklanır. Astrofizikte, gama ışınları geleneksel olarak 100 keV'nin üzerinde foton enerjilerine sahip olarak tanımlanır ve gama ışını astronomisinin konusudur, 100 keV'nin altındaki radyasyon ise X-ışınları olarak sınıflandırılır ve X-ışını astronomisinin konusudur.

Gama ışınları iyonlaştırıcı radyasyondur ve bu nedenle yaşam için tehlikelidir. Yüksek penetrasyon güçleri nedeniyle kemik iliğine ve iç organlara zarar verebilirler. Alfa ve beta ışınlarının aksine, vücuttan kolayca geçerler ve bu nedenle onları durdurmak için kurşun veya beton gibi yoğun malzemelerden yapılmış koruma zırhları gerektirirler.

Gama Işını Nasıl Üretilir?

Bir elektron, yüksek enerji seviyesinden düşük enerji seviyesine atladığında, aradaki fark kadar enerjiyi, elektromanyetik ışıma yoluyla yayar. Bu mekanizmaya çok benzer bir şekilde, atom çekirdeği de yüksek  enerji seviyelerine çıkabilir ve aynı elektron gibi çekirdek de, temel enerji seviyesine dönerken ışıma yapar.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Çekirdek için mümkün olan enerji seviyeleri, keV hatta MeV düzeyinde enerjilerle ayrıldığı için, temel enerji seviyesine dönen çekirdek, keV-MeV seviyesinde enerjiye sahip elektromanyetik ışınlar yayar.

Çekirdeğin yüksek enerji seviyesine "zıplaması" için, başka bir parçacıkla çarpışması ya da radyoaktif bozunmaya uğraması gerekir. Gama ışınımı için, sodyumun bu bozunumunu örnek alabiliriz:

1122Na+−10e→1022Ne∗+ν\Large ^{22}_{11}\text{Na}+^0_{-1}\text{e} \rightarrow ^{22}_{10}\text{Ne}^*+\nu

1022Ne∗→1022Ne+γ\Large ^{22}_{10}\text{Ne}^* \rightarrow ^{22}_{10}\text{Ne}+\gamma

Örnek aldığımız bu bozunumdan açığa çıkan gama ışınları, 1.277 MeV enerjiye sahiptir. Eğer ki bu mekanizma için genel ifadeyi yazacak olursak:

Tüm Reklamları Kapat

ZAX∗→ZAX+γ\Large ^{A}_{Z}\text{X}^* \rightarrow ^{A}_{Z}\text{X}+\gamma

Kullanım Alanları ve Önemi

Sahip olduğu yüksek enerjiden dolayı, gama ışınları maddeye oldukça kolay nüfuz edebilir. Bu özelliğinden dolayı, gama ışınları tıbbi amaçlarla kullanılmaktadır. Özellikle sezyum-137, radyoterapide oldukça sık kullanılmaktadır.

Diğer bir önemli kullanım alanı ise, tıbbi ekipmanların ve gıdaların sterilizasyonudur. kobalt-60 kullanılarak yapılan bu uygulamada, bakterilerin öldürülmesi amaçlanır.

Ülkemizde de, Türkiye Atom Enerjisi Kurumu, Radyasyon ve Hızlandırıcı Teknolojileri Dairesine bağlı Gama Işınlama Tesisi Laboratuvarında, sterilizasyon amacı ile tıbbi malzeme ışınlaması, gıda ışınlaması ve deneysel ışınlama yapılmaktadır.

Bu Makaleyi Alıntıla
Okundu Olarak İşaretle
Evrim Ağacı Akademi: Elektromanyetizma Yazı Dizisi

Bu yazı, Elektromanyetizma yazı dizisinin 9. yazısıdır. Bu yazı dizisini okumaya, serinin 1. yazısı olan "Elektromanyetik Spektrum (Tayf) Nedir?" başlıklı makalemizden başlamanızı öneririz.

Yazı dizisi içindeki ilerleyişinizi kaydetmek için veya kayıt olun.

EA Akademi Hakkında Bilgi Al
38
0
  • Paylaş
  • Alıntıla
  • Alıntıları Göster
Paylaş
Sonra Oku
Notlarım
Yazdır / PDF Olarak Kaydet
Bize Ulaş
Yukarı Zıpla

İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.

İçerikle İlgili Sorular
Soru & Cevap Platformuna Git
Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?
  • Bilim Budur! 11
  • Tebrikler! 4
  • Muhteşem! 3
  • Güldürdü 1
  • Grrr... *@$# 1
  • Mmm... Çok sapyoseksüel! 0
  • İnanılmaz 0
  • Umut Verici! 0
  • Merak Uyandırıcı! 0
  • Üzücü! 0
  • İğrenç! 0
  • Korkutucu! 0
Tüm Reklamları Kapat

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 28/03/2024 16:00:27 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/12636

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Tüm Reklamları Kapat
Keşfet
Akış
İçerikler
Gündem
Hızlı
Gezegen
Egzersiz
Yangın
Kuantum Fiziği
Diyet
Mavi
Antibiyotik
Balina
Evrim Tarihi
Genetik Değişim
İngiltere
Şiddet
Tür
Türlerin Kökeni
Hayatta Kalma
Gebelik
Doğal
Biyocoğrafya
Radyoaktif
Oyun
Astrofizik
Buz
İyi
Damar
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Gündem
Bugün Türkiye'de bilime ve bilim okuryazarlığına neler katacaksın?
Bağlantı
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Bu platformda cevap veya yorum sistemi bulunmamaktadır. Dolayısıyla aklınızdan geçenlerin, tespit edilebilir kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
Ekle
Soru Sor
Sosyal
Yeniler
Daha Fazla İçerik Göster
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
Evrim Ağacı'na Destek Ol

Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katın.

Evrim Ağacı'nı Takip Et!
Yazı Geçmişi
Okuma Geçmişi
Notlarım
İlerleme Durumunu Güncelle
Okudum
Sonra Oku
Not Ekle
Kaldığım Yeri İşaretle
Göz Attım

Evrim Ağacı tarafından otomatik olarak takip edilen işlemleri istediğin zaman durdurabilirsin.
[Site ayalarına git...]

Filtrele
Listele
Bu yazıdaki hareketlerin
Devamını Göster
Filtrele
Listele
Tüm Okuma Geçmişin
Devamını Göster
0/10000
Bu Makaleyi Alıntıla
Evrim Ağacı Formatı
APA7
MLA9
Chicago
E. C. Karanfil, et al. Gama Işıması Nedir? Ne İşe Yarar?. (19 Aralık 2022). Alındığı Tarih: 28 Mart 2024. Alındığı Yer: https://evrimagaci.org/s/12636
Karanfil, E. C., Kayalı, Ö. (2022, December 19). Gama Işıması Nedir? Ne İşe Yarar?. Evrim Ağacı. Retrieved March 28, 2024. from https://evrimagaci.org/s/12636
E. C. Karanfil, et al. “Gama Işıması Nedir? Ne İşe Yarar?.” Edited by Ögetay Kayalı. Evrim Ağacı, 19 Dec. 2022, https://evrimagaci.org/s/12636.
Karanfil, Ege Can. Kayalı, Ögetay. “Gama Işıması Nedir? Ne İşe Yarar?.” Edited by Ögetay Kayalı. Evrim Ağacı, December 19, 2022. https://evrimagaci.org/s/12636.
ve seni takip ediyor

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close