Paylaşım Yap
Tüm Reklamları Kapat
Tüm Reklamları Kapat

Kusursuz Küre

Kusursuz Küre
5 dakika
743
  • Özgün
Tüm Reklamları Kapat

Küre, diğer tüm şekillere göre biraz daha ayrıcalıklı görünüyor. Simetrik yapısından ötürü, evrende birçok yerde karşımıza çıktığı gibi, biz insanların da oldukça ilgisini çekmekte. Simetrisinin getirdiği işlevsellik, evrende neden bu kadar çok küresel yapı gördüğümüzü açıklıyor olabilir mi?

Birçok kişi, bu algı hatasına düşüp, küreyi kusursuz bir şekil olarak görür ve evrendeki küresel yapılara, bu kusursuzluğu atfeder. Gerçekten de evrende birçok yapının var olabilmesi, kürenin bu kusursuz yapısı sayesinde mi gerçekleşmiştir? Yoksa işin içerisinde daha farklı mekanizmalar mı var?

Tüm Reklamları Kapat

Kürenin tüm güzelliği, merkezinden yüzeyindeki "herhangi bir noktaya" olan uzaklığın daima aynı olmasıdır. Biz buna yarıçap diyoruz. Böylesine bir simetri, kuvvetler dengesini sağlamak için harika bir ortam sunar. Evrende serbest halde bulunan gaz ve toz bulutları, zamanla kendi kütle çekimleri üzerinde çöker. Bu çökmeye, gazın sıkışması eşlik eder. Giderek sıkışan gaz, zamanla artan bir gaz basıncı oluşturmaya başlar. Kütle çekim, gazı sıkıştırmaya devam ederken, içerideki gaz da tam aksi yönde, dışarıya doğru bir basınç kuvveti oluşturur. Çökme işlemi, kuvvetler dengeye gelene kadar devam eder.

Eğer denge oluşana kadar, merkezdeki sıcaklık, hidrojeni tutuşturursa, yıldız oluşur. Fakat bazen ortamdaki kütle yetersizdir ve basınç kuvveti, erken galip gelir. Bu durumda yıldızımsı olarak kabul ettiğimiz kahverengi cüceler ya da gezegenler oluşur. Bu gök cisimlerinin ortak özelliği, küresel olmalarıdır!

Tüm Reklamları Kapat

Sebebi de oldukça basittir. Oluşumda görev alan fiziksel kanunlar, bir kuvvetler dengesi ortaya çıkarmıştır. Evrende var olan tüm bu hareketlilik, sabit görünen, fakat zaman içerisinde birinin diğerini yendiği dengelerle, zaman zaman durdurulur. Yıldızların da oluşumunda görev alan bu denge durumuna, hidrostatik denge diyoruz. Böylesine kuvvetleri dengelemenin en güzel yolu, yarıçap gibi sabit bir uzunluğu barındırmaktır. Bu sayede, yüzeydeki tüm noktalarda çekim kuvveti eşit olur. Eğer piramit şeklinde bir yıldız yapsaydınız, yüzeyindeki farklı noktalarda bulunan, farklı çekim kuvvetleri ve farklı yerel iç basınçlar, bir denge durumu oluşturamayacaktı. Bu yüzden hareketlilik devam edecek, yapı bozulacak ve zamanla yine küresel hale gelecekti.

Aslında küresel hale gelince hiçbir şey değişmiyor! Yine kuvvetler oradalar ve birbirleri arasında rekabet içerisindeler. Sadece öylesine karşı karşıya geliyorlar ki, ne biri diğerini itebiliyor, ne de diğeri ötekini... Bu da, sanki hareketsiz duran, sabit bir durum varmış gibi görünmesine sebep oluyor. Aslında hareket yine orada... Sadece birinin diğerine galip gelmesi, başka bir değişimin burada vuku bulması bekleniyor!

Küresel şekle sahip onlarca gezegeni olan, binlerce yıldız sisteminin bir araya gelerek oluşturduğu bir küresel yıldız kümesi. Küre içinde küreler!
Küresel şekle sahip onlarca gezegeni olan, binlerce yıldız sisteminin bir araya gelerek oluşturduğu bir küresel yıldız kümesi. Küre içinde küreler!

Yıldızlarda bu durumun tetikçisi, içinde gerçekleşen nükleer reaksiyonlardır. Hidrojenin yanmasına, helyum sayısındaki artış eşlik eder. İçeride bir değişim vardır! Bir noktada, çoğalan bu elementlerin de devreye girerek yeni tepkimeler oluşturmasıyla, yapıları birbirlerinden farklı olduğundan, dengeyi bozan bir kuvvet durumu oluşur. İçerideki bu ani patlamalar, yıldızın kısa sürede şişmesine sebep olur. Bir bakıma, içeride aslında potansiyel olarak varlığını sessizce sürdüren, fakat fiziken orada olmayan olaylar, zamanla vuku bulmaya başlar. Çünkü içeride değişim söz konusudur ve yeni oyuncular oyuna dahil olmuştur.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Bu durum, yıldızda dengesizlikler yaratarak, yıldızın şişmesine sebep olur. Birden şişen yıldızın içerisindeki basınç da bu sebeple düşer. Basıncın düşmesi, şişmeye sebep olan kuvvetin yok olmasına neden olur ve yıldız tekrar kendi üstüne çökmeye başlar. Çökmenin etkisiyle, içerideki gaz tekrar sıkışmaya başlar. Bu duruma, birden gerçekleşen nükleer reaksiyonlar eşlik eder. Böylelikle yıldız tekrar şişer ve tekrar çöker, şişer ve çöker... Bu zonklama olayı, içerideki yeni değişimlere kadar devam eder. Yani aslında küre, sandığımız kadar dengede olmayan durumları da içerisinde barındırır.

Tüm bunlara ek olarak, bunca çeşitliliğin içerisinde, sadece iki temel kuvvetin kıyasıya rekabetinden söz etmek eksik olacaktır. Tüm gök cisimleri, bir şekilde kendi eksenleri etrafında dönmektedir. Dönen bir cismin, merkezkaç etkisini hissetmemesi mümkün değildir. Bu yüzden, eğer küresel yapıya sahip bir cisim, örneğin bir yıldız, yeterince hızlı dönüyorsa, bu durumdan nasibini alacaktır.

Hızlı dönmesinden ötürü küresel yapısı bozulan bir yıldızın resmedilmiş olası görüntüsü.
Hızlı dönmesinden ötürü küresel yapısı bozulan bir yıldızın resmedilmiş olası görüntüsü.

Güneşimiz, oldukça yavaş dönen bir yıldızdır. Bu hızlar her ne kadar bizim için oldukça büyük hızlar olsa da, yıldızlar arasında saniyede 2 kilometrelik hıza sahip olan Güneş, oldukça zayıf bir yarışçıdır. Böylesine devasa bir kütle çekim altında, bu hızın oluşturduğu merkezkaç etkisi çok hissedilmediğinden, Güneş, oldukça küresel bir yapıya sahiptir. Fakat saniyede yaklaşık 600 kilometrelik hıza sahip VFTS 102 yıldızı için aynı şeyler geçerli değildir. Artık, oyuna fazladan bir oyuncu dahil olmuştur. Merkezcil ivme, yıldızın ekvatordan şişerek dışarı yönde savrulmasına sebep olur. Bu yüzden bu yıldız, ekvatordan oldukça şişik bir yapıya, küreden bozma bir şekle sahiptir.

Fakat tıpkı kürede olduğu gibi, burada da kuvvetler dengesi söz konusudur. Şartların farklı olması, şekillerin de farklı olmasının önünü açmıştır. Yani, bu kadar çok küresel cisim görmemizin sebebi, kürenin harika bir yapı olmasından değil, şartları sağlayan geometrinin küre olmasındandır. Şartlar farklı olduğunda, bu şekil, artık bir küre olmayacaktır.

Ögetay Kayalı

*Bu yazı, Ateist Dergi 18. Sayısında (Ekim ayı), astronomi köşesi için hazırladığım "Kusursuz Küre" başlıklı yazıdan alıntıdır. 
<http://ateistdergi.com/yazi/ateist-dergi-18-sayi-ekim-2016/kusursuz-kure>

Bu Makaleyi Alıntıla
Okundu Olarak İşaretle
0
0
  • Paylaş
  • Alıntıla
  • Alıntıları Göster
Paylaş
Sonra Oku
Notlarım
Yazdır / PDF Olarak Kaydet
Bize Ulaş
Yukarı Zıpla

İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.

Soru & Cevap Platformuna Git
Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?
  • Muhteşem! 0
  • Tebrikler! 0
  • Bilim Budur! 0
  • Mmm... Çok sapyoseksüel! 0
  • Güldürdü 0
  • İnanılmaz 0
  • Umut Verici! 0
  • Merak Uyandırıcı! 0
  • Üzücü! 0
  • Grrr... *@$# 0
  • İğrenç! 0
  • Korkutucu! 0
Tüm Reklamları Kapat

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 19/03/2024 12:31:16 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/12620

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Tüm Reklamları Kapat
Keşfet
Akış
İçerikler
Gündem
Bellek
Genel Görelilik
Maske Takmak
İklim Değişikliği
Bilim İnsanları
Kök Hücre
Antibiyotik
Mers
Araştırmacılar
Nükleer Enerji
Evrim Ağacı
Böcek Bilimi
Çekirdek
Siyah
Avcı
Temel
Gıda Güvenliği
Uterus
Çevre
Amerika Birleşik Devletleri
Çiçek
Film
Karar Verme
Kuş
Demir
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Gündem
Kafana takılan neler var?
Bağlantı
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Bu platformda cevap veya yorum sistemi bulunmamaktadır. Dolayısıyla aklınızdan geçenlerin, tespit edilebilir kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
Ekle
Soru Sor
Sosyal
Yeniler
Daha Fazla İçerik Göster
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
Evrim Ağacı'na Destek Ol

Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katın.

Evrim Ağacı'nı Takip Et!
Yazı Geçmişi
Okuma Geçmişi
Notlarım
İlerleme Durumunu Güncelle
Okudum
Sonra Oku
Not Ekle
Kaldığım Yeri İşaretle
Göz Attım

Evrim Ağacı tarafından otomatik olarak takip edilen işlemleri istediğin zaman durdurabilirsin.
[Site ayalarına git...]

Filtrele
Listele
Bu yazıdaki hareketlerin
Devamını Göster
Filtrele
Listele
Tüm Okuma Geçmişin
Devamını Göster
0/10000
Bu Makaleyi Alıntıla
Evrim Ağacı Formatı
APA7
MLA9
Chicago
Ö. Kayalı. Kusursuz Küre. (17 Ekim 2018). Alındığı Tarih: 19 Mart 2024. Alındığı Yer: https://evrimagaci.org/s/12620
Kayalı, Ö. (2018, October 17). Kusursuz Küre. Evrim Ağacı. Retrieved March 19, 2024. from https://evrimagaci.org/s/12620
Ö. Kayalı. “Kusursuz Küre.” Edited by Ögetay Kayalı. Evrim Ağacı, 17 Oct. 2018, https://evrimagaci.org/s/12620.
Kayalı, Ögetay. “Kusursuz Küre.” Edited by Ögetay Kayalı. Evrim Ağacı, October 17, 2018. https://evrimagaci.org/s/12620.
ve seni takip ediyor

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close