EvrenAstrofizikAstronomiKozmolojiPopüler Bilim
Trend

James Webb Teleskobu

2017 Ağustos ayı içinde benim de çalışmasında yer aldığım uluslararası bir projede belirlenen ötegezegen haberleri oldukça ilgi çekti. Biz de ekip olarak böyle bir bulgudan dolayı çok sevinçliyiz. Bu çalışma, ülkemizin olanaklarıyla gerçekleştirildi ancak Avrupa Birliği üyesi olabilseydik, pek çok farklı yerde bulunan pek çok farklı teleskop ve aleti kullanarak belki de ülke bilim insanları çok daha önce böyle bir buluşu gerçekleştirebilirdi.

Hatta bu gezegenden başka, aynı yıldız etrafında başka gezegenler de olup olmadığı bile belirlenebilirdi. Dahası, uzayda gökbilim amaçlı olarak kullanılmakta olan bazı uydularda da ortak olarak çalışmalar yapma hakkımız olabilirdi. Bunlar ülke gökbilimi açısından çok önemli olanaklar. Bunları kazanmak için ya çok yatırım yapılarak ülke bilim insanlarının bu olanaklarla çalışmasının önünü açmak ya da böylesi, çok sayıda ülkenin katılımıyla gerçekleştirilen gözlemsel projelere ülke olarak katılabilecek kaynakları ayırmak gerekiyor.

Umuyoruz ki gelecekte bu konularda yeni adımlar atılmaya başlanabilir. Bugünkü yazımızda, uzun yıllardır “Dünya’nın Gözü” olan ancak artık yaşlanan Hubble Uzay Teleskobunun görevini üstlenip daha da ileri götüreceği düşünülen James Webb Uzay Teleskobunu anlatmaya başlayacağız.

James Webb Teleskobu

James Webb Uzay Teleskobu (JWST veya Webb), 6,5 metrelik birincil aynası ile büyük bir kızılötesi teleskop olarak tasarlanmıştır. 131,4 metrelik odak uzaklığına sahip bu teleskobun maliyeti 2016 yılı açıklamasıyla 10 milyar dolardır. Fırlatılması uzun süredir ertelenen James Webb Teleskobu için güncel fırlatma tarihi 31 Ekim 2021 olarak belirlenmiştir. James Webb Teleskobu, Hubble’ın öncü olduğu çalışmaları, bayrağı ondan devralarak daha ileriye götürecek.

James Webb Teleskobu James Webb Teleskobu
James Webb Teleskobu. Sağ taraftı Güneş’e bakan tarafı görülüyor.

JWST’nin önümüzdeki on yılın en önde gelen gözlemevi olacağı ve dünya çapında binlerce gökbilimciye hizmet edeceği düşünülüyor. Teleskobun çalışma alanının ise evrenimizin tarihindeki her aşama ile ilgili olması planlanıyor. Büyük Patlama’dan sonraki ilk parlak ışıklardan, Dünya gibi gezegenlerde yaşamı destekleyebilen Güneş sistemlerinin oluşumuna ve kendi Güneş sistemimizin evrimine kadar bir çok aşamayı inceleme fırsatı sunacak.

JWST, daha önceleri “Yeni Nesil Uzay Teleskobu” olarak adlandırılıyordu. Sonradan eski NASA yöneticisi James Webb’e ithafen, Eylül 2002’de yeniden adlandırıldı.

JWST; NASA, Avrupa Uzay Ajansı (ESA) ve Kanada Uzay Ajansı (CSA) arasındaki uluslararası bir işbirliği sonucu başlamış bir projedir. Geliştirme ile ilgili işler, NASA Goddard Uzay Uçuş Merkezi tarafından yönetiliyor. Uzay Teleskobu Bilim Enstitüsü ise, teleskop gönderilip çalışmaya başladıktan sonra JWST’yi çalıştıracak.

Özellikleri

JWST için çeşitli yenilikçi teknolojiler geliştirilmiştir. Bunların içinde, teleskop fırlatıldıktan sonra açılıp son biçimini alacak olan 18 ayrı altıgen parçadan oluşan bir birincil ayna da bulunuyor. Aynalar aşırı hafif berilyumdan üretilmiş. JWST’nin en büyük özelliği, bir tenis kortu boyutlarında olan 5 katmanlı ve Güneş’ten gelen ışığı bir milyon kattan fazla zayıflatan Güneş siperliğine sahip olması. Teleskopla kullanılacak kameralar ve tayfçekerler (spektrometre) olarak dört ayrı alet, aşırı derecede zayıf sinyalleri kaydedebilecek algılayıcılara sahiptir. JWST ayrıca, kızılötesi algılayıcıları 7 Kelvin’e kadar soğutacak bir soğutucuya sahiptir.

JWST, kapsadığı uzun dalga boyu aralığı ve büyük ölçüde geliştirilmiş duyarlılığı sayesinde, Hubble Uzay Teleskobu’nun buluşlarını tamamlayacak ve geliştirecek olan, yörüngede dolanan bir kızılötesi gözlemevi olacak. Uzun dalga boyları, JWST’nin zamanın başlangıcına çok daha yakın zamanlara bakmasına ve ilk galaksilerin şimdiye dek gözlenmemiş oluşumlarının yakalanmasına ve günümüzde yıldızların ve gezegen sistemlerinin oluşmakta olduğu toz bulutlarının içine bakmasına olanak sağlayacak.

Çalışma süresinin 5 ile 10 yıl aralığında olması düşünülen JWST, tümüyle ortalama 6500 kg ağırlığında olacak. 6,5 m çapındaki aynasının görüş alanı 25,4 metrekare kadar olacak. Altınla kaplanmış berilyumdan yapılmış parçalı birincil aynasının ağırlığı bile yalnızca 705 kg tutuyor. 18 adet olan parça parça aynalarının her birinin ağırlığı 20,1 kg ancak tutucu ve hareketi sağlayan parçalarıyla birlikte 39,5 kg’ı buluyor. Dünya-Güneş ikilisinin ortak çekim alanının özel bir noktası olan ve L2 noktası olarak adlandırılan noktaya yerleşecek olan teleskop, Dünya’dan 1,5 milyon km uzaklıkta Dünya’ya göre sabit bir noktada bulunacak.

James Edwin Webb Kimdir?

Uzayla ilgili kullanılan teleskop ya da uydular, genellikle bu konuda yenilik getirmiş, adıyla anılan yasaları tanımlamış tarihi bilim insanlarının adlarıyla anılıyor. Ancak James Webb bu konuda bir ayrıcalığa sahip.

James Webb
James Edwin Webb

James Webb, Apollo Ay programı ile bağlantılı bir NASA yöneticisi. 1961 ile 1968 yılları arasında NASA’da yöneticilik yapan James Webb, birçok devlet görevlisinden çok daha fazla bilime katkı sağlamış olan bir devlet görevlisi. Zamanın ABD Başkanı John Kennedy yalnızca Ay’a ayak basma konusuyla ilgilenirken, James Webb uzay çalışmaları kadar bilimsel çalışmalara da önem verilmesi gerektiğini, bunun yapılması halinde de hem üniversitelerin hem de uzay endüstrisinin gelişeceğini savunmuştur. NASA yöneticisi olması teklif edildiğinde de tek bir amaca hizmet etmek yerine dengeli bir planlama yapılmasının kabulü halinde, verilen görevi kabul edebileceğini hükümetine bildirmiştir.

Bu görüşü kabul gören James Webb’in zamanında NASA robotic uzay aracı geliştirme için destek sağlamış, bu araç sayesinde Ay yüzeyi incelenebilmiş ve Mars ile Venüs’e bilimsel amaçlı sondalar gönderilebilmiş, böylece de ABD bu konuda ilkleri gerçekleştirebilmiştir. 1965’lerde James Webb, büyük bir uzay teleskobunun kurulmasının NASA’nın ana amaçlarından biri olması gerektiğini vurgulamıştır.

1969 Temmuz ayında Ay’a ilk gidişten bir kaç ay önce emekli olan James Webb’den sonra NASA; yıldızları, galaksileri ve Güneş’i incelemek, Dünya atmosferinin ötesindeki uzay ortamında henüz bilinmeyenleri incelemek için 75’ten fazla uzay aracı göndermiştir.

James Webb zamanında Apollo programına bağlı olarak NASA’da 35.000 kişi çalışmış, ABD’de binlerce firma ve üniversitede 400.000’den fazla kişiyle iş yapılmıştır. James Webb’in özellikle bilime katkılarından dolayı bu uzay teleskobuna onun adı verilmiştir.

James Webb Uzay Teleskobu gönderilip çalışmaya başladığında, büyük olasılıkla bilimde ve gökbilimde çığır açacak çok önemli gözlemlere imza atacaktır. Böylece insanlık tarihinde, gökbilimde en ileri aşamaya ulaşmış olacağız. Bunda payı olan biliminsanları ise bu olanakların kendilerine sağlandığı ABD gibi gelişmiş ülkelerde bilimle uğraşanlar olacak. Umuyoruz ki bizler de ülkemizin bugüne göre biraz daha bilime yatırım yapması ve katkı sağlamasıyla, yakın gelecekte çok daha iyi yerlerde oluruz. Hatta bazı yeni bulguların ilk öncüsü olabileceğimiz bulgulara Türk bilim insanları olarak imza atabiliriz. Bu konuda asıl çaba, yetiştireceğimiz genç bilim insanlarına düşüyor.


Hazırlayan: Prof. Dr. Varol Keskin
Editör: Ögetay Kayalı

Prof. Dr. Varol Keskin

Rasyonalist kıdemli yazar. Ege Üniversitesi Astronomi ve Uzay Bilimleri Bölümünde profesör. Özellikle çift yıldızlar odaklı çeşitli fotometrik çalışmalar yapmıştır. Aynı zamanda 2017 yılında Türkiye adına ilk defa bir ötegezegen keşfeden ekibin bir üyesidir.
Back to top button