Gök Taşı Nedir? Meteor, Meteoroit ve Meteorit Nedir?
- Özgün
Gök taşıve hatta meteorhepimizin duyduğu kavramlardır. Bunun yanında bir de asteroit, meteoroitve meteoritgibi kelime olarak birbirine çokça benzeyen, fakat bir takım farklılıkları bulunan tanımlar da vardır. Elbette bir de kuyruklu yıldızlar... Bunları anlamak için önce Güneş sistemine bakalım.
Güneş sistemi nelerden oluşur? Kuşkusuz aklımıza ilk önce Güneş ve sekiz gezegen, sonra da bu gezegenlerin uyduları gelir. Peki ya gezegenlerden ve çoğunlukla onların uydularından da daha küçük olan diğer binlerce gök cismi?
Evet asteroitlerden, gök taşlarından ve kuyruklu yıldızlardan bahsediyoruz. Kimi zaman ıssız bir yerde gökyüzünü izlerken görebileceğimiz yıldız kaymalarına konu olan, kimi zamansa haber sitelerinde ilgi uyandırmak için kullanılan gök taşları, asteroitlerle ve kuyruklu yıldızlarla çoğu zaman karıştırılmaktadır.
Gök Taşı, Meteor, Meteoroit ve Meteorit Nedir?
Gök taşları hakkında kısa bir araştırma; meteor, meteoroit ve meteorit kavramlarını karşımıza çıkarıyor. Meteoroit ile gök taşı, aynı kavrama karşılık gelmektedir. Meteor ise yüksek hızlarda atmosfere girerek yanan gök taşlarıdır (bu sırada gökyüzünde anlık bir iz bırakırlar). Son olarak meteorit, Dünya'ya çarpmayı başarabilen meteoroitlerdir (yani gök taşlarıdır) [1]. Toparlayacak olursak:
- Meteoroit ile gök taşı, eş anlamlıdır.
- Meteorlar, atmosfere girerek hava sürtünmesi sonucu yanarak iz bırakan gök taşlarıdır.
- Meteorit, yeryüzüne düşen gök taşlarıdır.
Yukarıda meteorları tanımlarken, "atmosfere giren gök cisimleri" ifadesini kullandık. Bunun sebebi, gerçekten de herhangi bir gök cisminin atmosfere girerek bu etkiyi yaratabilecek olmasıdır. Ancak çoğu zaman bu gök cismi bir gök taşıdır. Bunun sebebi gök taşlarının, kuyruklu yıldızlara ve asteroidlere göre oldukça yaygın olmasıdır. Bu sebepledir ki Türkçede hem "göktaşı yağmuru" ifadesiyle hem de "meteor yağmuru" ifadesiyle karşılaşabiliriz.
Gök taşları, asteroitlere göre nispeten daha küçük kaya parçalarıdır. Genel olarak, 100 metreden daha küçük çapa sahiptirler.
Gök Taşları Nasıl Oluşur?
Gök Taşları Nasıl Oluşur?
Gök taşlarını iki başlıkta inceleyebiliriz: Küçük gök taşları (ya da mikrometeoroitler) ve büyük gök taşları. Oluşumları açısından, bu iki tür gök taşı çoğunlukla birbirinden farklıdır. Oluşumlarındaki söz konusu bu farklılık, yoğunluk karşılaştırılmalarında da görülebilir.
Küçük Gök Taşlarının Oluşumu
Küçük Gök Taşlarının Oluşumu
Küçük gök taşları bir kuyruklu yıldızın, çoğunlukla Güneş yakınından geçerken parçalanmasıyla oluşur. Kopan bu parçalar, kuyruklu yıldızın yörüngesinde hareketlerine devam ederler. Zaman geçtikçe daha geniş bir alana yayılan bu gök taşı sürüsü, yörüngesindeki hareketi sırasında Dünya ile karşılaşırsa, nefes kesici bir olayın gerçekleşmesine sebep olur: Gök taşı yağmuru!
Söz konusu bu karşılaşma bir yılda en fazla 2 kere gerçekleşebilir. Bu gök taşı yağmurlarıyla ilgili asıl ilginç olay ise yılın aynı döneminde gerçekleşiyor olmalarıdır (yörüngeleri kısa dönemlerde aynı kaldığı için).
Hızları ve geldikleri yön, bize hangi kuyruklu yıldızın kalıntıları olduklarını söyleyebilir. Aşağıdaki tabloda, bazı göktaşı yağmurlarını, kaç gün sürdüklerini ve hangi kuyruklu yıldızdan saçılan parçalardan kaynaklandıklarını görebilirsiniz.
Büyük Gök Taşlarının Oluşumu
Büyük Gök Taşlarının Oluşumu
Boyut olarak daha büyük olan gök taşları ise genellikle kuyruklu yıldız kaynaklı değildir. Bu gök taşları, çoğunlukla asteroit kuşağındaki asteoridlerin birbiriyle çarpışması sonucu oluşur.
Oluşan bu büyük gök taşlarının gözle görülür en büyük etkisi, Ay'ın yüzeyindeki kraterlerdir. Ay'ın atmosferi olmadığı için, bu çarpışmalar sonucunda oluşan kraterler günümüze kadar aşınmadan gelebilmiştir.
Dünya atmosferine girip, artık bir meteor adını alan bu gök taşları, oldukça yüksek hızlara sahiptir (saniyede ortalama 20 km). Bu yüksek hız, meteorların yüzeyinin oldukça yüksek sıcaklıklara ulaşmasına sebep olur ve onlara bir alev topu (fireball) görüntüsü kazandırır. Boyut olarak nispeten büyük olan gök taşlarının bazıları, atmosferin sürtünme kuvvetine rağmen, Dünya yüzeyine ulaşmayı başarır ve oldukça büyük kraterlerin oluşmasına sebep olur.
Oluşan kraterlerin boyutu, çarpan gök taşı hakkında bilgi vermektedir. Nispeten yakın zamanda gerçekleşmiş olan ve Sibirya'da bulunan Tunguska'ya düşen gök taşı (ya da meteor), yaklaşık 30 metre genişliğe sahipti ve bölgedeki etkisine bakılacak olursa, yüzeye çarpmadan birkaç kilometre önce patlamıştı. Düşen bu gök taşı, 10 megatonluk nükleer patlama ile eşdeğer bir güce sahipti. Bu olay tam olarak çözülememiş ve alternatif fikirler olsa da en çok kabul gören fikir budur. Çünkü ne yazık ki hiçbir zaman gök taşının kendisi bulunamadı, çarpmaya yakın inflak ettiği ve şok dalgasıyla ağaçları yere yatırdığı düşünülüyor.
Gök Taşlarının Fiziksel Özellikleri
Gök Taşlarının Fiziksel Özellikleri
Büyük ve küçük gök taşları, fiziksel ve kimyasal açıdan ciddi farklılıklar gösterirler. Çoğunlukla buz ve kozmik tozdan oluşan küçük gök taşlarının yoğunluğu 500-1000 kg/m³ mertebesindeyken, büyük yapılı olan ve asteroit temelli göktaşlarının yoğunluğu, 5000 kg/m³'e kadar ulaşabilir.
Fiziksel özellikleri bakımından meteoritleri iki alt başlıkta değerlendirebiliriz. Kaya yapılı meteoritlerin yapısı, kaya yapılı gezegenlerle oldukça benzerlik gösterir. Bu meteoritler silisyum bakımından da zengindir. Gök taşının atmosfere girişi sırasında bu silisyum erir ve meteorit koyu renkli bir dış kabuğa (füzyon kabuğu) sahip olur. Demir yapılı meteoritler ise isimlerinden de anlaşılabileceği gibi demir ve nikel barındırırlar. Lakin demir yapılı meteoritlere nispeten daha az rastlanır.
Yoğunlukları ve içerdikleri materyaller üzerine yaptığımız incelemeye ek olarak, yapılan radyoaktif tarihlemeye göre, meteoritler ortalama 4.5 milyar yıl yaşındadır. Bu yaş hiç kuşkusuz, Güneş sisteminin yaşı hakkında bize önemli bilgiler vermektedir.
Dünya'da milyonlarca yıl hüküm süren dinozorların neslini tükettiği var sayılan meteor aslında bir gök taşı değil, bir asteroittir. Çünkü boyut olarak son derece büyük olduğu (10-15 km genişlikte) düşünülmektedir.Hazırlayan: Ege Can Karanfil
Editör: Ögetay Kayalı
Referanslar
1. Eric Chaisson & Steve McMillan, Astronomy Today 8th edition
2. NASA, "Craters"
<https://spaceplace.nasa.gov/craters/en/>
3. NASA, "Meteors & Meteorites"
<https://solarsystem.nasa.gov/asteroids-comets-and-meteors/meteors-and-meteorites/overview/>
4. NASA, "Perseids"
<https://solarsystem.nasa.gov/asteroids-comets-and-meteors/meteors-and-meteorites/perseids/in-depth/>
5. NASA, "Lyrids"
<https://solarsystem.nasa.gov/asteroids-comets-and-meteors/meteors-and-meteorites/lyrids/in-depth/>
6. UniverseToday, "What Is The Difference Between Asteroids and Meteorites?"
<https://www.universetoday.com/36398/what-is-the-difference-between-asteroids-and-meteorites/>
7. Geology, "Meteorite Types and Classification"
<https://geology.com/meteorites/meteorite-types-and-classification.shtml>
Kapak Görseli
<https://phys.org/news/2015-08-asteroid-belt.html>
İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!
Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.
Soru & Cevap Platformuna Git-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?
Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:
kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci
Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 19/04/2024 01:24:35 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/12735
İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.
