Popüler Bilim

Gök Cisimlerinin Büyüklük Kıyaslaması

Ülkemizin 3. büyük şehri İzmir’de yaklaşık olarak 4 milyon kişi yaşıyor ve İzmir yaklaşık 12.000 kilometrekare alan kaplıyor. Ancak bize göre çok büyük olan İzmir de aslında çok küçüktür. Gök cisimlerinin kıyaslamasını yaptığımızda Dünya’nın bile küçük olduğunu, hatta ona göre devasa görünen Güneş’in bile küçücük olduğunu görürüz.

2016 yılında üzerine bir sonda indirilen 67P/Churyumov–Gerasimenko adlı kuyrukluyıldızı İzmir Körfezi’ne koyabilsek resimdeki gibi görünürdü. Bu kaya ve buzdan oluşmuş güneş sisteminin küçük üyesi bile bize göre oldukça büyüktür.

churyumov gerasimenko izmir Gök Cisimlerinin Büyüklük Kıyaslaması

Bizlere göre gezegenimiz oldukça büyük bir yer gibi görünüyor. Ekvatorda, Dünya’nın çevresi 40.075 km.dir. Dünya’da bildiğimiz tüm yaşamlar var. Bu Açık Mavi Nokta’da 8,7 milyon tür ve yaklaşık 7,8 milyar insan yaşamaktadır.

Jüpiter’in Büyük Kırmızı Lekesi, yüzlerce yıldır var olan muazzam bir fırtına sistemidir. 20.000 km uzunluğunda ve 12.000 km genişliğindedir. Böyle bir fırtına yeryüzünde olsaydı, tüm gezegenimiz mahvolurdu. Jüpiter’in içine 1.300 tane Dünya sığabilir ve bu leke 2 ya da 3 tane Dünya’yı içine alabilecek kadar büyüktür.

Güneş patlamaları da muhteşem ve şiddetli olaylardır. Genellikle “Güneş fırtınaları” olarak adlandırılan bu patlamalar, bir milyondan fazla 100 megaton hidrojen bombasına eş değer enerji salabilir. Güneş patlamalarının ve Dünya’nın karşılaştırmasını aşağıdaki görselde görebilirsiniz. Bu biçimde atılan madde Güneş’ten her yöne atılır ve yaklaşık 150 milyon km uzakta bulunan Dünya bundan aşırı bir biçimde etkilenmez.

dunya gunes jupiter vy canis majoris Gök Cisimlerinin Büyüklük Kıyaslaması

VY Canis Majoris adlı yıldız, galaksimiz Samanyolu’nun bilinen en büyük yıldızlarından biridir. Yaklaşık 200 yıl önce keşfedilmiştir. Bu yıldız o kadar büyüktür ki, Güneş sistemimizin merkezine koysaydık, en dış kısmı Jüpiter’in yörüngesinin ötesine kadar uzanırdı.

OJ287, bilinen evrendeki en büyük kara deliklerden biridir. Güneş sistemimizin merkezine koysak, olay ufku hemen hemen Güneş Sistemindeki her şeyi içine alırdı. Tüm gezegenler, asteroid kuşağı ve Dünya… Bu muazzam kara deliğin 18 milyar Güneş kütlesinde olduğu tahmin ediliyor.

IC 1101 adlı galaksi, gözlenebilir evrende şimdiye kadar bulunmuş en büyük tek galaksidir. Bizden neredeyse bir milyar ışık yılı uzaklıkta bulunur. En uzak yeri, çekirdeğinden yaklaşık 2 milyon ışık yılı uzakta bulunmaktadır. Başka bir deyişle çapı 4 milyon ışık yılı kadardır. Yaklaşık 100 trilyon yıldız barındırmaktadır. Samanyolu galaksisinin çapı yalnızca 100.000 ışık yılıdır ve IC 1101 ondan 2.000 kat daha büyüktür. Samanyolu galaksisinin bulunduğu yere konsaydı, Magellan bulutlarını, Andromeda galaksisini, Triangulum galaksisini ve bunların arasındaki tüm uzayı içine alabilirdi. Samanyolu bu galaksinin yanında, Dünya’nın Güneş’in yanında kaldığı gibi küçük görünür.

Evrenin çapından bahsederken ise 93 milyar ışık yılından bahsederiz. Yani bahsettiğimiz devasa galaksi IC 1101’den 23 bin kat daha büyük bir mesafedir bu. Üstelik bu sınır, evrenin tamamı değildir (gözlenebilir evren ile kısıtlanmış durumdayız). Bunun ötesini göremiyor olmamız, orada bir şeyler olmadığı anlamına gelmiyor. Yalnızca biz gözleyemediğimiz için ne olduğunu bilemiyoruz.

Bu yazı 2017 Mart ayında hazırlanırken, bilinen uzak gök cismi EGS8p7 adı verilen 13,2 milyar yıldan daha yaşlı bir galaksiydi. Genelde bu denli uzak değerler için astronomlar, kırmızıya kayma değerini ifade eden z parametresini kullanırlar. EGS8p7 için z=8.68’dir.

gn z11 2 Gök Cisimlerinin Büyüklük Kıyaslaması
GN-z11. Görsel: NASA, ESA, P. Oesch (Yale University), G. Brammer (STScI), P. van Dokkum (Yale University), and G. Illingworth (University of California, Santa Cruz)

Lakin bundan sonra iki ayrı gök cismi daha keşfedildi. Bunlardan birisi z=9,11 ile MACS1149-JD1 adlı galaksidir (13,26 milyar ışık yılı). Sonuncusu ise z=11,09 ile GN-z11‘dir ve bunun bir protogalaksi olduğu düşünülmektedir (13,39 milyar yıl).


Hazırlayan: Prof. Dr. Varol Keskin
Editör: Ögetay Kayalı

Prof. Dr. Varol Keskin

Rasyonalist kıdemli yazar. Ege Üniversitesi Astronomi ve Uzay Bilimleri Bölümünde profesör. Özellikle çift yıldızlar odaklı çeşitli fotometrik çalışmalar yapmıştır. Aynı zamanda 2017 yılında Türkiye adına ilk defa bir ötegezegen keşfeden ekibin bir üyesidir.
Back to top button