Popüler BilimAmatör AstronomiAstronomiEvren

Gök Atlası Nedir?

Atlas, Türk Dil Kurumu tarafından iki ayrı tanımla veriliyor. İlki coğrafya ile ilgili ve “Dünya’nın, bir ülkenin, bir bölgenin fiziksel ve siyasal coğrafyası ile ekonomi, tarih vb. konularda toplu bilgi vermek için bir araya getirilmiş coğrafya haritaları derlemesi” olarak tanımlanıyor. Gök atlası, ikinci tanıma uymaktadır. İkinci anlamı ise, “Bir konuyu açıklamak için hazırlanmış resim veya levhalardan oluşmuş kitap” biçiminde tanımlanıyor.

Gök atlası temel olarak gökyüzünü tanımak ve gökyüzünde belirli bir zamanda nelerin görülebildiğini belirleyebilmek için kullanılan, özellikle de gözle bakıldığında gökyüzünü daha iyi tanıyabilmek için hazırlanmış görsel bir bilgi levhasıdır.

Gök Atlası Nedir ve Nasıl Çalışır?

Genellikle kartondan yapılır ve iki parça olarak kullanılır. Birinci parça, yeryüzünde belirli bir yerde, tüm yıl boyunca görülebilen gökyüzünü, özellikle takımyıldızları da işaretleyerek hazırlanmıştır. İkinci parça ise tüm yıldızları içeren ilk parçanın üzerine konur ve böylece yalnızca belirli zamanda görülebilen yıldızları gösterecek, diğerlerini örtecek biçimde olan saydam bir malzemeden üretilir.

gök atlası

Temel olarak gök atlası, yeryüzünde belirli bir yerde bulunan bir gözlemci için, yılın belirli bir gününde ve belirli bir saatinde, o gözlemcinin ufku üzerinde kalan gökyüzünün belirlenmesi için kullanılır. Gök atlasını kullanarak istenen zamanı ayarladığınız zaman, o zamanda gökyüzünde gördüklerinizi atlasta görülen gökyüzü ile karşılaştırarak gökyüzünü daha iyi tanıyabilirsiniz.

Gök atlasının temel amaçları şunlardır:

  • Gece gökyüzünü daha iyi tanımaya yardımcı olmak.
  • Gök küresi ile ilgili tanımlamaları öğrenmek.
  • Yıldızların gece boyunca olan hareketlerini anlamak.
  • Belirli bir tarihte hangi takımyıldızların görülebildiğini belirlemek.
  • Kutup yıldızına yakın yıldızların hareketlerini anlayabilmek.
  • Yılın belirli zamanlarında aydınlık saatleri belirleyebilmek.

Günümüzde Gök Atlasları

Çağımızda akıllı cep telefonlarının çoğuna yüklenebilen yıldız haritası yazılımlarıyla gökyüzünü tanımak artık oldukça kolaylaşmış durumdadır. Bu yazılımlar, telefonlarda bulunan konum ve zaman belirleyici (GPS) ile yön ve yer çekimi algılayıcılarını kullanarak, kullanan kişinin telefonunu gökyüzüne kaldırmasıyla o anki gökyüzü ile ilgili anlık bilgi verebilmektedir.

O sırada gözle görülebilen ya da teleskopla görülebilecek parlaklıkta olan gezegenlerin ve Güneş sistemi cisimlerinin yeri bu yazılımlarla öğrenilebilmektedir. Yine de bu programları kullanabilecek özellikte telefona sahip olmayan, ya da kullanmak istemeyenler gök atlası kullanabilirler. Gök atlaslarında gezegenler ve Güneş, yıldızlara göre hareketli cisimler oldukları için işaretlenmezler. Yine de bulundukları bölgeyi kabaca belirlemek mümkündür. Gök atlası ile görülen gökyüzü karşılaştırılarak gezegenlerin bazılarını belirleyebilirsiniz.

4 Aralık günü, her yıl olduğu gibi ölüm yıl dönümünde andığımız, Ege Üniversitesi Astronomi ve Uzay Bilimleri Bölümü ve Gözlemevinin kurucusu Prof. Dr. Abdullah Kızılırmak‘ın pek çok eserinden biri de, gök atlasıdır. Onun hazırlamış olduğu gök atlası, genel olarak ülkemizin her yerinde kullanılabilmekteydi. Bu gök atlası, pek çok öğrenci için gözlemsel uygulamalarda yol gösterici olmasının yanında, aslında astronomiye ilgi duyan pek çok kişinin de gökyüzünü daha iyi tanımasını sağlamıştır.

Uzun yıllar sonunda baskıları tükenince bu gök atlası güncellenmiş ve görsel olarak çok daha iyi bir yapıda kullanıma sunulmuştur. Şu anda bu yeni baskısı da tükenmiştir. Yine de bunları yabancı kaynaklardan ücretsiz bir şekilde indirerek kendiniz yapabilirsiniz. Bunun için “Planisphere” ya da “Sky Atlas” olarak arama yapmanız yeterlidir. Fakat günümüzde birçok kişi bunlar gibi basılı materyaller yerine Stellarium, SkyView gibi bilgisayar ve telefon programlarını tercih etmektedir.


Hazırlayan: Prof. Dr. Varol Keskin
Editör: Ögetay Kayalı

Prof. Dr. Varol Keskin

Rasyonalist kıdemli yazar. Ege Üniversitesi Astronomi ve Uzay Bilimleri Bölümünde profesör. Özellikle çift yıldızlar odaklı çeşitli fotometrik çalışmalar yapmıştır. Aynı zamanda 2017 yılında Türkiye adına ilk defa bir ötegezegen keşfeden ekibin bir üyesidir.

Leave a Reply

Your email address will not be published.

Back to top button