Paylaşım Yap
Tüm Reklamları Kapat
Tüm Reklamları Kapat

Göçmen Kuşlar Nasıl Yön Bulur?

Göçmen Kuşlar Nasıl Yön Bulur?
6 dakika
4,850
Tüm Reklamları Kapat

Göçmen kuşlar, göç ederken binlerce kilometre yol kat edebilirler. Bunu yaparken de her yıl yaklaşık olarak aynı rotayı takip ederler. Peki göçmen kuşlar nasıl yönlerini buluyorlar? Bu konu tam anlamıyla açıklığa kavuşturulamamış olsa da, çeşitli hipotezler ve yapılan deneyler sonucunda elde edilmiş önemli fikirler var. Bu nedenle her birini ayrı ayrı ele alıp, karşılaştırmasını yapmak gerek.

Aynı rotayı takip edebilmek için gerekli yön bilgisini nasıl edindiklerine dair yapılan deneyler, işin içinde birden fazla etmenin olduğunu ortaya koymuştur. Bunlar; coğrafî işaretler, dünyanın manyetik alanı ve gök cisimleri olarak listelenebilir.

Tüm Reklamları Kapat

Kuşlar, Bulundukları Coğrafyayı Kullanıyorlar!

Kuşların belli bir mesafeden yuvalarına geri dönebilmeleri üzerine yapılan deneyler, onların bulundukları bölgedeki yer şekillerinden yararlanarak yönlerini saptayabildiklerini göstermiştir. Bu deneylerde, hayvanlar belirli bir noktadan (genellikle yuvalarından) uzaklaştırılıp çeşitli mesafelere götürülmüş, geri ne hızda döndükleri ve başarı dereceleri incelenmiştir. Aşağıdaki tabloda bu deneyler sonucunda hangi tür kuşun hangi mesafeden yuvasına geri dönebildiğini görebilirsiniz.

Tabloda gösterilen kuşlarla yapılan deneylere ek olarak sümsük kuşlarıyla da benzer deneyler gerçekleştirilmiş ve benzer sonuçlar elde edilmiştir. Sümsük kuşlarıyla yapılan bu deneyde de kuşların belli bir mesafeden serbest bırakıldığında bölgeyi inceledikleri ve belirli coğrafi yer işaretleri aradıkları gözlemlenmiştir. Bu yer işaretleri topoğrafik (dağ ve ırmak sistemleri ya da sahil şeridi gibi), ekolojik (bitki örtüleri vb.) ya da iklimsel (sıcaklığı ya da nem oranı değişen hava kütleleri ya da hakim rüzgarlar gibi) olabilmektedir.

Tüm Reklamları Kapat

Yapılan bu deneyler her ne kadar bölgenin coğrafyasının, kuşların göçündeki yeri hakkında önemli bilgiler sağlasa da binlerce kilometrelik bir göç güzergâhını tek başına açıklayamamaktadır. Bunun için kuşların dünyanın manyetik alanından yararlandığına ya da Güneş'i ve yıldızları izleyerek yön bulduklarına dair hipotezler mevcuttur.

Kuşlar Dünyanın Manyetik Alanını Nasıl Algılayabilir?

Biliyoruz ki Dünya'nın coğrafik kutup noktaları ile manyetik kutup noktaları birbirine oldukça yakın. Bu sayede Dünya'nın manyetik alanından faydalanan pusulalar, yolumuzu bulmada yardımcı olabiliyor. O halde göçmen kuşlar nasıl yönlerini bulurlar sorusunun bir diğer cevabı, manyetik alanı algılıyor olmaları olabilir mi?

Göçmen kuşların pusula benzeri bir yön bulma duygusuna sahip oldukları kanıtlanmıştır, yani kuşun yuvasının bulunduğu bölgeye göre nereden serbest bırakıldıklarından bağımsız olarak belirli sabit bir yönde uçabilmektedirler. Ayrıca serbest bırakıldıkları noktayı kendi yuvalarının bulunduğu bölgeyle ilişkilendirebildikleri ve hangi yönde uçmaları gerektiğini saptayıp bu yönü uçuş boyunca koruyabildikleri gösterilmiştir.[1]

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Her ne kadar dünyanın manyetik alanını kullanarak yön buldukları biliniyor olsa da bunu nasıl yaptıkları kesin olarak bilinmemektedir. Bu konuda birkaç farklı görüş bulunmaktadır. Bunlardan ilki, manyetik alan algılarının gagalarında yer alan manyetik alan reseptörleri sayesinde olduğunu savunurken, diğeri gözlerinde yer alan kriptokrom adlı bir molekülün ışıkla kimyasal tepkimeye girmesi sonucunda olduğunu savunmaktadır. Elbette her iki görüş de doğru olabilir ve kuşlar manyetik alanı birden fazla yolla algılıyor olabilirler.

Birtakım kuşları kısa ve güçlü manyetik darbelere maruz bıraktıktan sonra davranışlarını inceleyerek yapılan deneyler sonucunda, kuşların gagalarının üst kısmında (yeri henüz kesin olarak bilinmemektedir) manyetik alan reseptörleri olduğuna dair bulgular elde edilmiştir. Bu reseptörler manyetit adında bir mineral içermekte ve oftalmik sinir ve trigeminal sistem tarafından beyne girişlerine aracılık etmektedirler. Tek başlarına kuşların yön bulmasını sağlamaktan ziyade buna yardımcı etmenlerden biri oldukları düşünülmektedir.[2]

Bahsettiğimiz ikinci hipoteze dair bir makaleyse, Can Xie ve ekip arkadaşları tarafından 2015 yılında Nature Materials dergisinde yayınlanmıştır. Araştırmacılar ilk başta az önce bahsettiğimiz manyetitlere odaklanmış, daha sonra 1990’larda, kuşların manyetik hissinin aynı zamanda ışık algılarıyla da ilgili olabileceğini keşfetmişlerdir. Birtakım kuş türlerinin morötesinden yeşile kadar olan dalga boyundaki elektromanyetik alanı algılayabildiklerini ortaya koymuşlardır.

Birçok göçmen kuşun retinasında, bitkilerde ve bazı memelilerde (insanlar da dahil) yer alan "kriptokrom" adlı proteinin, kuşların manyetik alanı algılamasında etkisi olabileceğini ilk kez 2000 yılında Alman-Amerikalı biyofizikçi Klaus Schulten öne sürmüştür. Kriptokrom gibi ışığa duyarlı moleküller ışıkla etkileşime geçtiklerinde elektron yayarlar. Schulten, manyetik alanda değişiklik yaptığında bu moleküllerin manyetik alanla az da olsa daha farklı şekilde etkileşime girdiğini fark etmiştir.

Kriptokrom molekülü meyve sineklerinde de bulunmaktadır, bu nedenle molekülün işlevini anlamak üzere meyve sinekleri ile de deneyler yapılmıştır. Kriptokrom molekülüne sahip olamayacak şekilde yapıları değiştirilen meyve sineklerinin artık manyetik alanı algılayamadıkları görülmüştür. Bu da kriptokrom molekülünün bazı hayvanlarda manyetik alanı algılamaya yardımcı olduğunu göstermektedir.

Tüm Reklamları Kapat

Dünya'da manyetik özellik gösteren elementlerden biri demirdir. Bu nedenle eğer ki kriptokromların düşünüldüğü gibi bir etkisi varsa bunu ikinci bir molekülün yardımıyla yapabileceğini öne süren Xie, bu ikinci yardımcı molekülün de büyük olasılıkla demir içereceğini belirtmiştir. Bu molekülü keşfetmek için Xie ve ekip arkadaşları meyve sineklerinin genomlarında hem demiri bağlayan hem de kriptokromlara tutunan proteinler aramışlardır.

Yaptıkları testlerde diğerlerinden daha iyi sonuç veren moleküle "MagR" adı verilmiştir. Daha sonra bu MagR molekülünün kuşların retinasında olduğu araştırmacılar tarafından keşfedilmiş ve MagR ile kriptokrom moleküllerinin birleşerek yüksek manyetik özellik gösteren kristaller oluşturdukları gözlemlenmiştir.

Bu kristallerin yapısı elektron mikroskobu sayesinde ortaya çıkarılmıştır: nano boyutlu bir pusula iğnesi gibi düzgün demir atomu sıraları içeren çubuklar şeklindedirler. Ancak her ne kadar bazı bilim insanlarınca bu kristallerin göçmen kuşların yön bulmasına yardımcı olduğu düşünülse ve yapılan deneyler bu hipotezi destekler nitelikte olsa da henüz kesin bir bilgi bulunmamaktadır.[3]

Güneş ve Yıldızlardan Yön Tayini Yapmaları Mümkün mü?

Göçmen kuşlar nasıl yönlerini bulur sorusuna bir diğer hipotez de Güneş ve yıldızlar gibi gök cisimlerini kullanmalarıdır. Gündüz Güneş’in gece ise yıldızların konumundan yararlanarak belirli bir istikamette yol alıyor olabilirler.

Tüm Reklamları Kapat

Kuşların gündüz nasıl Güneş’i kullanarak yönlerini saptayabildiklerine dair iki tane hipotez bulunmaktadır. Bunlardan ilki göçmen kuşların, kuzeye ya da güneye göç ederken Güneş’in gün boyunca izlediği yayın ufuk ile yaptığı açıdaki değişimi algıladıkları ve buna göre nerede bulunduklarını kestirebildiklerini savunmaktadır. Ancak bu hipotez, daha önce bahsettiğimiz deneylerde (yuvasından uzağa bırakılan kuşların geri dönebilmesi) kuşların yolu nasıl bulduğunu açıklamamaktadır.

Güneş’in gün içinde en tepede olduğu konum, kuzey yarım kürede iseniz,  güneyi işaret etmektedir; aynı zamanda en tepede olduğu an öğle vaktidir. İkinci hipoteze göre de kuşlar göç ederken bu sayede hem yönlerini bulabilmekte hem de zamanın farkında olabilmektedirler. Bu hipotez İngiliz kuş bilimci G. V. T. Matthews tarafından geliştirilmiştir. Ancak kuşların bu şekilde yön ve zaman tayini yaptığı da henüz kanıtlanmış değildir.

Gece seyahat eden göçmen kuşlar da yön bulma konusunda kabiliyetlidirler. Yönlerini yıldızlardan yararlanarak oldukça doğru bir şekilde saptayabilirler. Bu konuda yapılan çalışmalar, Güneş’in yön bulmadaki etkisine göre daha kesin sonuçlara sahiptir. Deneyler Almanya’daki bir planetaryumda (gökevi), yani yapay bir gökyüzü altında gerçekleştirilmiştir. Yapılan deneyde karabaş ötleğenler ve bahçe ötleğenleri doğal göç yönleri olan güneybatıya doğru; küçük akgerdan kuşları ise yine kendi doğal göç yönleri olan güneydoğuya doğru uçmuşlardır.

Bu Makaleyi Alıntıla
Okundu Olarak İşaretle
28
0
  • Paylaş
  • Alıntıla
  • Alıntıları Göster
Paylaş
Sonra Oku
Notlarım
Yazdır / PDF Olarak Kaydet
Bize Ulaş
Yukarı Zıpla

İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.

Soru & Cevap Platformuna Git
Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?
  • Tebrikler! 11
  • Mmm... Çok sapyoseksüel! 6
  • Umut Verici! 2
  • Muhteşem! 1
  • Bilim Budur! 1
  • Güldürdü 0
  • İnanılmaz 0
  • Merak Uyandırıcı! 0
  • Üzücü! 0
  • Grrr... *@$# 0
  • İğrenç! 0
  • Korkutucu! 0
Kaynaklar ve İleri Okuma
Tüm Reklamları Kapat

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 28/03/2024 18:51:41 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/12956

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Tüm Reklamları Kapat
Keşfet
Akış
İçerikler
Gündem
Hızlı
Gezegen
Egzersiz
Yangın
Kuantum Fiziği
Diyet
Mavi
Antibiyotik
Balina
Evrim Tarihi
Genetik Değişim
İngiltere
Şiddet
Tür
Türlerin Kökeni
Hayatta Kalma
Gebelik
Doğal
Biyocoğrafya
Radyoaktif
Oyun
Astrofizik
Buz
İyi
Damar
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Gündem
Bugün Türkiye'de bilime ve bilim okuryazarlığına neler katacaksın?
Bağlantı
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Bu platformda cevap veya yorum sistemi bulunmamaktadır. Dolayısıyla aklınızdan geçenlerin, tespit edilebilir kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
Ekle
Soru Sor
Sosyal
Yeniler
Daha Fazla İçerik Göster
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
Evrim Ağacı'na Destek Ol

Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katın.

Evrim Ağacı'nı Takip Et!
Yazı Geçmişi
Okuma Geçmişi
Notlarım
İlerleme Durumunu Güncelle
Okudum
Sonra Oku
Not Ekle
Kaldığım Yeri İşaretle
Göz Attım

Evrim Ağacı tarafından otomatik olarak takip edilen işlemleri istediğin zaman durdurabilirsin.
[Site ayalarına git...]

Filtrele
Listele
Bu yazıdaki hareketlerin
Devamını Göster
Filtrele
Listele
Tüm Okuma Geçmişin
Devamını Göster
0/10000
Bu Makaleyi Alıntıla
Evrim Ağacı Formatı
APA7
MLA9
Chicago
A. Elçi, et al. Göçmen Kuşlar Nasıl Yön Bulur?. (11 Ekim 2022). Alındığı Tarih: 28 Mart 2024. Alındığı Yer: https://evrimagaci.org/s/12956
Elçi, A., Kayalı, Ö. (2022, October 11). Göçmen Kuşlar Nasıl Yön Bulur?. Evrim Ağacı. Retrieved March 28, 2024. from https://evrimagaci.org/s/12956
A. Elçi, et al. “Göçmen Kuşlar Nasıl Yön Bulur?.” Edited by Ögetay Kayalı. Evrim Ağacı, 11 Oct. 2022, https://evrimagaci.org/s/12956.
Elçi, Arya. Kayalı, Ögetay. “Göçmen Kuşlar Nasıl Yön Bulur?.” Edited by Ögetay Kayalı. Evrim Ağacı, October 11, 2022. https://evrimagaci.org/s/12956.
ve seni takip ediyor

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close