Geçtiğimiz günlerde “Uzayı Keşfet” isimli Twitter hesabından, “Beyaz Aurora, Finlandiya’da fotoğraflandı.” şeklinde bir paylaşım yapıldı.
12 Kasım 2021 saat 18:00 itibariyle 40 bine yakın beğeni alıp tahminen milyonlarca kişiye ulaşan bu görselde, normalde yeşil (bazen kırmızıyla birlikte) görünen Aurora’ların beyaz olarak görüntülendiği iddia ediliyor. Hesabın, görselin kime ait olduğunu paylaşmadığı, gerekli atıfta bulunmadığı da görülüyor.
Sahte mi Gerçek mi? Beyaz Aurora
Görsel sahte. Bir dakikalık basit bir aramayla, bu dört görselin de yer aldığı kaynak bulunabiliyor. Kaynaktaki diğer fotoğraflarda bir kişinin elinde beyaz floresan bir lambayla bu görselleri çektiği anlaşılıyor. Zaten paylaşımda da bunların Aurora olarak sunulduğu değil, floresan lambayla bir deneme olarak sunulduğu görülüyor. Fakat içlerinden Aurora’ya benzetilebilecek dört tane görselin özellikle seçilip, bu şekilde çeşitli platformlarca paylaşıldığı görülebiliyor.
Aurora’ların beyaz renkte ve bu formda olmadığı bilinmektedir. Güneş aktif dönemlerinde koronal kütle atımlarıyla yüklü parçacıkları etrafındaki uzaya yüksek bir hızda fırlatır. Bazen bu atımlar Dünya’nın doğrultusunda olur ve bu yüklü parçacıklar manyetik alanı takip ederek kutup bölgelerinden itibaren atmosfere girer. Bu da orada bulunan atomların uyarılmasına ve foton salınmasına neden olur. Bu olay işin fiziği gereği tek bir dalga boyunda (tek bir renkte, örneğin yeşil veya kırmızı) gerçekleşir. Oysa ki beyaz ışık dediğimiz, tüm dalga boylarını (yani tüm renkleri) bir arada barındıran bir ışıktır (bkz. ışık ve renk). Bu nedenle herhangi bir Aurora’nın beyaz olarak görülmesi mümkün değildir.
Aynı Twitter hesabının birkaç gün önce de APOD olarak seçilmiş bir görseli ne APOD’a ne de fotoğrafı çekene atıf vermeden, hatalı bir bilgiyle paylaştığı görülebiliyor (ilgili APOD’un çevirisini paylaşmıştık). Hesabın gelen sayısız yorumlara kayıtsız kaldığı ve aynı şekilde hatalı paylaşımları sürdürdüğü görülebiliyor.
Sözde Bilim Sayfalarında Yayılan Dezenformasyon
Günümüzde sosyal medyanın körüklediği popülerlik arzusu, bilimsel bilgilerin az ilgi görmesiyle harmanlanınca birçok sözde bilim platformunun hatalı ama dikkat çekici içerikler paylaştığı görülüyor. Bu hesaplardan bazıları tamamen ticari amaçlı oluşturuluyor ve yeterince takipçiye ulaştıktan sonra isim değiştirerek satılıyor. Bu tür bir iş modeline dönen sistemde, insanların hangi türden dezenformasyonlara daha fazla tepki vereceği bilindiği için kasıtlı olarak hatalı bilgiler paylaşılıyor ve bu bilim kültürünü önemli ölçüde olumsuz bir şekilde etkiliyor.
Bu tür hesapların genellikle fotoğrafın kaynağına da atıfta bulunmayarak etik ihlal yaptığı gözleniyor. Bir bilginin kaynağının paylaşılmasının, bilimsel paylaşımlar yapan platformlarda ne kadar hayati olduğunun da bir göstergesidir bu. Çünkü çoğu zaman kaynağın paylaşımı, söz konusu iddianın doğru olup olmadığı hakkında bu örnekte olduğu gibi net bir bilgi veriyor. Örneğin Aurora görselinde bunu direkt görürken, APOD olan görselde açıklamaya baktığımızda, “aynı saat” ifadesinin hiç geçmediğini görebiliyoruz.
Bu tür durumlarda okuyucu olarak yapılabilecek en iyi şey, şaşırtıcı görünen bilgiyi yaymadan önce doğruluğundan emin olmaya çalışmaktır. Özellikle kaynağa ve eser sahibine atıfta bulunmayan bir hesapta bu konuda çok daha hassas olunmasını öneriyoruz. Burada dezenformasyon kadar etik ihlallerin de öneminin altını çizmemiz gerek. Eser sahibine atıfta bulunmadan, birilerinin eser sahibinden daha çok atıf almasını sorgulamamız gerekiyor.
Hazırlayan: Ögetay Kayalı
