Paylaşım Yap
Tüm Reklamları Kapat
Tüm Reklamları Kapat

Evrenin Yaşı Neden Göreli Değildir? Zaman Göreliyse Evrenin Yaşını Nasıl Ölçebiliyoruz?

Evrenin Yaşı Neden Göreli Değildir? Zaman Göreliyse Evrenin Yaşını Nasıl Ölçebiliyoruz? Live Science
5 dakika
2,991
Tüm Reklamları Kapat

Görelilik teorilerine aşinaysanız, zamanın farklı hızlara sahip gözlemciler için farklı aktığını da muhakkak duymuşsunuzdur. Üstelik göreliliğin iki postulatından birine göre, eylemsiz (ivmesiz) gözlem çerçevesinde aynı fizik yasalarının geçerli olmasından dolayı mutlak bir referans sistemi de yoktur. Bu nedenle mutlak bir zaman anlayışından da söz edemeyiz. O halde aklınıza şöyle bir soru gelmiş olabilir: Bu durumda evrenin yaşı da göreli olmaz mı? Eğer öyleyse neden her yerde evrenin 13.8 milyar yaşında olduğu yazıyor?

Bu yazımızı okumadan önce Özel Görelilik hakkında bilgi edinmek isterseniz buradaki yazımıza bakabilirsiniz.

Tüm Reklamları Kapat

Göreliliğin Kaynağı

Yukarıda bahsettiğimiz postulat aynı zamanda Newton fiziği için de geçerlidir ve bu nedenle konuyu iyi irdelemek gerekir. Daha iyi anlamak için bir düşünce deneyi kurgulayalım: İki senaryo hayal edelim ve iki kişiyi ayrı araçlara bindirelim. Her iki aracın da camlarını siyah bir perde ile kapatalım ve araçlardan biri dururken diğeri sabit hızla yola çıksın. Yola çıkan arabanın motorunun ve tekerlerinin çıkardığı sesi, rüzgârı, arabanın sallanmasını, yola çıkarken hızlanmak için gereken ivmeyi ve bunun gibi diğer etmenleri ihmal edelim ve sonra şunu soralım: Araçtaki kişiler duran arabada mı yoksa hareket eden arabada mı olduklarını nasıl anlayabilirler?

İşte postulat bu soruya "Anlayamazlar." diye yanıt verir, çünkü her iki gözlemci için de fizik yasaları aynıdır. Örneğin arabalardaki her iki kişi de yukarı doğru dik şekilde bir top atarsa her iki arabada da top atıldığı yerin dibine düşer. Benzer şekilde başka deneyler de yapılabilir, fakat her iki araç için de sonuç aynı olacaktır.

Tüm Reklamları Kapat

Postulatı anlamak için yapabileceğimiz başka bir düşünce deneyine geçelim. Diyelim ki, uzayda hareketsiz bir şekilde duruyorsunuz; fakat çevrenizde hiçbir gezegen, yıldız veya herhangi bir nesne yok. Bir süre sonra ileriden hızla size doğru gelen birini görüyorsunuz ve bu kişi yanınızdan geçip gidiyor. Şimdi, olayı bir de size doğru gelen kişiden inceleyelim. Tıpkı sizin gibi o da uzayda hareketsiz duruyor ve sonra kendisine ileriden hızla gelen birini (sizi) görüyor ve ardından da siz onun yanından geçip gidiyorsunuz. Burada şunu soralım: Her ikiniz de kendinizin durduğunu, fakat diğer kişinin bir hıza sahip olduğunu iddia edebilirsiniz, peki hanginiz haklısınız? Hanginiz gerçekten duruyor ve hanginiz gerçekten bir hıza sahip?

Bu soruların cevapları gözlemciye göre değişir ve mutlak bir cevabı yoktur. Sizin gözlem çerçevenizden siz durağan ve o kişi hıza sahip iken; o kişinin gözlem çerçevesinden de o kişi durağan ve siz hıza sahipsinizdir. İşte bahsedilen postulat bu tarz ivmelenmeyen gözlemciler için fizik yasalarında hiçbir farklılık olmayacağını söyler.

Klasik fiziğin de bu postulatı kabul ettiğini söylemiştik, fakat göreliliği farklı kılan diğer postulatıdır. Yani ışık hızının her referans sistemi için sabit olması durumudur. Bu postulatın sonucu olarak gözlemcilerin farklı uzay ve zaman gözlemine sahip olduğu çıkarımını yaparız. İlk postulat gereği mutlak bir referans sistemi olmadığından mutlak uzay ve zaman kavramından da söz edemeyiz.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Evrenin Yaşı Göreli midir?

Artık göreliliğin postulatlarını bildiğimize göre sorumuza geçebiliriz: Evrenin yaşı göreli midir, göreli ise neden her yerde 13.8 milyar yıl yaşında olduğu yazıyor? Cevap evettir; evrenin yaşı görelidir, yani gözlemciye bağlıdır. Bu durumda aklımıza gelen diğer bir soru, nasıl evrenin yaşına 13.8 milyar yıl dediğimizdir. Bu sorunun cevabı ise biraz daha karmaşıktır.

Evrenin yaşının 13.8 milyar yıl değeri, özel bir gözlem çerçevesine göre verilir. Bu tarz gözlem çerçeveleri Robertson-Walker metriğinde beraber hareket eden gözlemci (İng: "comoving observer") olarak isimlendirilir. Fakat mutlak bir gözlemci olmadığını söylememiş miydik? Neden fizikçiler "Evrenin yaşı görelidir." demek yerine bir referans sistemini seçip yaşın 13.8 milyar yıl olduğunu söylemeyi tercih ediyorlar?

Bu soruyu cevaplamadan önce şu soruları düşünelim: Bir yıldızın ömrü ne kadardır? Bir insanın ömrü ne kadardır? Samanyolu galaksisi kaç yaşındadır? Kaç yıl sonra Güneş ömrünü tüketecek?

Tıpkı evrenin yaşı gibi bu soruların cevabı da gözlem çerçevesine bağlıdır, fakat hiçbir yerde "Yıldızın ömrü görelidir.", "İnsanın ömrü görelidir.", "Samanyolu galaksisinin yaşı görelidir." gibi cevaplar görmezsiniz. Bunun sebebi, bu soruların cevaplarını soruda bahsedilen nesnenin gözlem çerçevesinden değerlendiriyor olmamızdır.

Bir nesne ile aynı gözlem çerçevesine sahip olmak demek sizin gözlem çerçevenizde onun durağan olması demektir, aynı şekilde o nesnenin gözlem çerçevesinde de siz durağansınızdır. Yani Güneş'in yaşı veya ne kadar ömrü kaldığı sorulduğunda Güneş'in durağan olduğu gözlem çerçevesine göre belirlenir.

Tüm Reklamları Kapat

Görelilik bize tıpkı zaman gibi uzunluk dediğimiz kavramın da gözlemciye bağlı olduğunu söyler; ama elinizdeki telefonun modelini internette arattığınızda uzunluğu ve kalınlığı kısmında "görelidir" diye yazmaz, bunun yerine belirli değerler yazar. İşte bu değerler de bu telefonlarla aynı gözlem çerçevesinde iken ölçülen değerlerdir.

Peki evrenin yaşının 13.8 milyar yıl olarak ölçüldüğü söylenen bu gözlem çerçevesinin ne özelliği var? Evren durağan değilken, yani genişliyorken böyle bir gözlem çerçevesinden nasıl bahsedebiliyoruz?

Beraber hareket eden gözlemci olarak bahsettiğimiz gözlem çerçevesi, evrenin izotropik olduğu tek gözlem çerçevesidir. Evrenin izotropik olması demek evrenin her yönde eşit dağılımlı olması demektir ve yalnızca evrenin 13.8 milyar yıl olarak ölçüldüğü bu gözlem çerçevesinde evrenin izotropikliğinden söz edebiliriz. Bu gözlem çerçevesi aynı zamanda kozmik mikrodalga arka plan ışımasının da izotropik olduğu gözlem çerçevesidir. Tabii bahsettiğimiz postulat hala geçerlidir ve bu anlamda fizik yasaları her eylemsiz gözlem çerçevesinde aynı olmaya devam etmektedir, fakat bahsettiğimiz gözlem çerçevesinde evreni bir bütün olarak almak çok daha kolaydır.

Özetle evrenin yaşı gözlem çerçevesine bağlıdır, yani görelidir ama 13.8 milyar yıl değeri özel bir gözlem çerçevesinden ölçülür. Bu gözlem çerçevesini özel kılan şey, evrenin izotropik olduğu tek gözlem çerçevesi olmasıdır ve evren gibi kozmik mikrodalga arka plan ışıması da yine bu gözlem çerçevesinde izotropiktir.

Bu Makaleyi Alıntıla
Okundu Olarak İşaretle
35
0
  • Paylaş
  • Alıntıla
  • Alıntıları Göster
Paylaş
Sonra Oku
Notlarım
Yazdır / PDF Olarak Kaydet
Bize Ulaş
Yukarı Zıpla

İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.

Soru & Cevap Platformuna Git
Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?
  • Tebrikler! 6
  • Bilim Budur! 2
  • Merak Uyandırıcı! 2
  • İnanılmaz 1
  • Muhteşem! 0
  • Mmm... Çok sapyoseksüel! 0
  • Güldürdü 0
  • Umut Verici! 0
  • Üzücü! 0
  • Grrr... *@$# 0
  • İğrenç! 0
  • Korkutucu! 0
Kaynaklar ve İleri Okuma
  • A. Liddle. An Introduction To Modern Cosmology. ISBN: 9780470848357.
  • Quora. How Can We Say The Universe Is 13.8 Billion Years Old When Time Is Just Relative?. Alındığı Tarih: 29 Ocak 2024. Alındığı Yer: Quora | Arşiv Bağlantısı
  • Reddit. If The Universe Is 13.8 Billion Years Old, But Time Is Relative, How Can We Really State It's Age?. Alındığı Tarih: 29 Ocak 2024. Alındığı Yer: Reddit | Arşiv Bağlantısı
Tüm Reklamları Kapat

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 19/03/2024 12:20:16 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/12743

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Tüm Reklamları Kapat
Keşfet
Akış
İçerikler
Gündem
Bellek
Genel Görelilik
Maske Takmak
İklim Değişikliği
Bilim İnsanları
Kök Hücre
Antibiyotik
Mers
Araştırmacılar
Nükleer Enerji
Evrim Ağacı
Böcek Bilimi
Çekirdek
Siyah
Avcı
Temel
Gıda Güvenliği
Uterus
Çevre
Amerika Birleşik Devletleri
Çiçek
Film
Karar Verme
Kuş
Demir
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Gündem
Bugün bilimseverlerle ne paylaşmak istersin?
Bağlantı
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Bu platformda cevap veya yorum sistemi bulunmamaktadır. Dolayısıyla aklınızdan geçenlerin, tespit edilebilir kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
Ekle
Soru Sor
Sosyal
Yeniler
Daha Fazla İçerik Göster
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
Evrim Ağacı'na Destek Ol

Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katın.

Evrim Ağacı'nı Takip Et!
Yazı Geçmişi
Okuma Geçmişi
Notlarım
İlerleme Durumunu Güncelle
Okudum
Sonra Oku
Not Ekle
Kaldığım Yeri İşaretle
Göz Attım

Evrim Ağacı tarafından otomatik olarak takip edilen işlemleri istediğin zaman durdurabilirsin.
[Site ayalarına git...]

Filtrele
Listele
Bu yazıdaki hareketlerin
Devamını Göster
Filtrele
Listele
Tüm Okuma Geçmişin
Devamını Göster
0/10000
Bu Makaleyi Alıntıla
Evrim Ağacı Formatı
APA7
MLA9
Chicago
E. Özmeral, et al. Evrenin Yaşı Neden Göreli Değildir? Zaman Göreliyse Evrenin Yaşını Nasıl Ölçebiliyoruz?. (29 Ocak 2024). Alındığı Tarih: 19 Mart 2024. Alındığı Yer: https://evrimagaci.org/s/12743
Özmeral, E., Kayalı, Ö. (2024, January 29). Evrenin Yaşı Neden Göreli Değildir? Zaman Göreliyse Evrenin Yaşını Nasıl Ölçebiliyoruz?. Evrim Ağacı. Retrieved March 19, 2024. from https://evrimagaci.org/s/12743
E. Özmeral, et al. “Evrenin Yaşı Neden Göreli Değildir? Zaman Göreliyse Evrenin Yaşını Nasıl Ölçebiliyoruz?.” Edited by Ögetay Kayalı. Evrim Ağacı, 29 Jan. 2024, https://evrimagaci.org/s/12743.
Özmeral, Ege. Kayalı, Ögetay. “Evrenin Yaşı Neden Göreli Değildir? Zaman Göreliyse Evrenin Yaşını Nasıl Ölçebiliyoruz?.” Edited by Ögetay Kayalı. Evrim Ağacı, January 29, 2024. https://evrimagaci.org/s/12743.
ve seni takip ediyor

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close