Popüler Bilim

Bilim İnsanlarına Göre Dejavu Düşündüğümüz Kadar Ürkütücü Değil!

Üzgünüz, Matrix doğru değil. Bir şeyi ilk defa yaşamamanın verdiği garip ve ani hissi çoğumuz tatmışızdır. Fransızcada “çoktan görülmüş” anlamına gelen dejavu, bizlerde bir esrarengizlik hissiyatı yaratır. Yeni araştırmalara göre, hepsi bu kadar. Dejavu sadece bir his.

Bu durumu açıklamak adına doğaüstü açıklamalar yapıldığı gibi (elbette bilim insanları tarafından değil), garip ve endişe verici (bireyin ön lobunun felç geçirmesi) gibi birçok açıklama bulunmaktadır. Ama en kabul göreni hafızayla alakalı olandır. Dilimizin ucunda olan bir kelime gibi, anılar da zihnimizin ucunda duruyor olabilir, oradadır fakat erişemezsiniz.

Önceki araştırmasında bu konuyu inceleyen Colorado Eyalet Üniversitesindeki bilişsel psikolog Anne Cleary, şimdi fenomene yardımcı olan önsezilerin hislerden başka bir şey olmadığını söylüyor. Dejavu yaşayan bir insan, ilerideki duvarın arkasında ne göreceğini körü körüne tahmin eden insandan daha kesin değildir. Diğer bilim insanları dejavunun anılarla da bağlantılı olduğunu tespit etmiştir. Ancak, Cleary’nin önceki çalışmasında açıkladığı hipotezi, benzerliğin tetikleyici anahtar olduğunu savunmaktadır.

Anıyla ilişkili olmadan, aniden akla gelen sokak veya mekan tasarımı, hatta bir yüz; farklı yere, mekana ya da başka bir yüze benzeyebilir.

Cleary  “Önceki sahneyi bilinçli olarak hatırlayamasak da beynimiz benzerliği fark ediyor. Bu da, önceden hissettiğimiz rahatsız edici hissin üstesinden gelse de ne zaman ya da neden olduğunu saptayamıyor” dedi.

Üzerinde çalıştığım hipotez; dejavunun, aşinalığın farklı bir belirtisi olduğu üzerinedir. Aşina olmamanız gerektiği halde aşina olduğunuz bir durum bu yüzden çok sarsıcı ve çarpıcıdır.

Cleary’e göre deneyimlere dayalı raporlar, dejavunun geleceği tahmin etmeye dayalı çok güçlü hisler ile birleşiğini gösteriyor. 1959’da, temporal korteksi uyararak dejavu’ya neden olan deneyde de katılımcılar önsezi hislerini rapor ettiler.

Cleary, önceki deneylere ekleme yaparak 298 insanı teste soktu. Takım, The Sims oyununda bahçe ve hurdalık gibi mekansal olarak aynı ama temasal olarak farklı olan çevreler  yaratmaya başladı.

Diğer çalışmada böyle örnekler katılımcıların dejavu hislerini tetiklediğini kanıtladı.

dejavu Bilim İnsanlarına Göre Dejavu Düşündüğümüz Kadar Ürkütücü Değil!
(Cleary et al./Psychological Science)

Bu yeni çalışmada katılımcılar; her birinin, birinci ağızdan kadın sesiyle açıldığı ve hurdalık ya da akvaryum gibi sahnelerin isimlerinin tekrar edildiği bir dizi sahne izlemekle görevlendirildiler. Daha sonra test videolarında, yüzeysel olarak farklı olan fakat yarısı aynı tasarlanmış olan videolar gösterildi. Önemli bir noktada, katılımcılar durduruldu ve dejavu yaşayıp yaşamadıkları ve bir sonraki kısımda neler olacağı soruldu. Katılımcıların neredeyse yarısı dejavunun yanı sıra önsezi hissini rapor etti ama rastgele seçilenlerden daha çok doğru yanıtı bilemediler.

Bu yüzden, geleceği tahmin etme diye bir şey yoktur.

İnsanlar, olaydan sonra ne olacağını bildiklerine ikna olsalar da Cleary ve takımı, dejavu önsezilerinin içgüdülerle birlikte hareket edip etmediğini öğrenmek adına deneylerine devam edecekler.

Bu çalışma Psychological Science’da yayınlanmıştır.


Çeviri: Nurcihan Akalın

Referans

1.ScienceAlert, “Scientists Have Recreated Déjà Vu in The Lab, And It’s Less Spooky Than You’d Think”
<https://www.sciencealert.com/deja-vu-premonition-just-a-feeling-memory-familiarity-anne-cleary>
Kapak Görseli: yuriyzhuravov/iStock

Rasyonalist

Rasyonalist anonim hesabı. Eskiden Rasyonalist üyesi olup ayrılan ya da dışarıdan yazı gönderenlerin içerikleri ile Rasyonalist ekibinin duyuruları yer almaktadır.

Leave a Reply

Your email address will not be published.

Back to top button