Bastırılmış anılarınızı canlandırabilir misiniz?

Hipnoz sırasında bastırılmış bir belleği canlandırmak mümkün mü? Terapi, bastırılmış anıları canlandırabilir mi?

1980'lerin sonu ve 1990'ların başında Amerika Birleşik Devletleri büyük bir paniğe kapıldı. Binlerce yetişkin, korkunç çocukluk istismarı anılarını hatırlamaya başladı. Hatırlamaya bile dayanamayacakları bu acı dolu anları bir süredir bastırdıklarına inanıyorlardı. Philadelphia merkezli kar amacı gütmeyen Sahte Anı Sendromu Vakfı'na göre, bu anılar göz önüne alınarak daha çok aile üyelerine karşı olmak üzere, toplam 736 yasal hak talebinde bulunuldu.

1990'ların sonunda, ortaya çıkan çocukluk travma salgınının Federal Soruşturma Bürosu ve Adalet Bakanlığı tarafından yapılan soruşturmalarında bazı istismar iddialarının gerçekliğinin olmadığı kanıtlandı. Ancak hafızayı geri getirme konusu hiçbir zaman psikolojiden ayrı tutulamamıştır. Yakın zamanda yapılan bir araştırma, klinisyenlerin % 76'sının bugün hala bastırılmış hafızaya inandığını göstermektedir. 

Peki bir olayın üzerinden yıllar geçmiş olsa da, bastırılmış anıların canlandırılması gerçekten mümkün mü?

Travma anında, insanların olayın bazı parçalarını hafızasına yüklerken, bazı kısımlarını veya olayı ve bilinci hafızasından tamamıyla sildiği gerçeğini ilk olarak teorileştiren kişi Psikolog Sigmund Freud'dan başkası değil. Ancak Kanada, Ontario Western Üniversitesi’nden Psikolog Albert Katz, böyle bir mekanizmanın mümkün olduğuna dair kanıtın olmadığını belirtiyor.

Katz, "Şüphesiz ki bazı şeyleri unutuyoruz. Ancak bu, onları bilinç dışında tutmak için aktif bir sürecin olduğu anlamına gelmez." diyerek sözlerini noktalıyor.

İnsanların olayları unutması için birçok nedeni var aslında. Sık sık aklımıza getirmediğimiz şeyler yavaş yavaş hafızamızdan siliniyor. Ayrıca sıradan, günlük olayları da unutmaya meyilliyiz. Cornell Üniversitesi'nden Psikolog Charles Brainerd’e göre, olayları kendi isteğimizle unutmak bile mümkün. Yapılan bir çalışma, katılımcılara bir kelime listesini unutmaları söylendiğinde o listeyi unutmalarının daha kolay olduğunu gösteriyor. Her ne kadar "yönlendirilmiş unutma” olarak da adlandırılan kasıtlı unutma, işlerin yolunda gitmediği bir randevuyu unutmanızı sağlasa da, gerçek bir travmanın hafızadan silinmesini sağlamayacaktır. "Çünkü travmatik olayları kendi isteğimizle hatırlıyoruz. Bu hafızanın temel yasalarından biridir." diyor Brainerd.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor. Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak... Daha fazla göster

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

Katz, hafıza canlandırmanın tamamen hayal olmayabileceğinden bahsediyor. Bir olaydan yıllar sonra bile, özellikle de bu durum bir görme, koklama veya başka bir çevresel uyarıcı ile tetikleniyorsa anıların kendiliğinden hatırlanması mümkündür. Ama bu anılar çarpıtılmamış anılar değil elbette. 

"Bellek bir teyp gibi işlev görmüyor," diyor Katz, "Bellek çok daha esnek ve çok daha akıcı bir yapıya sahip. Yani sık sık hatırladığımız şeyler, bir şeylerin parçası aslında. Ve daha sonra onlara kendimiz eklemeler yapıyoruz." 

80'li ve 90'lı yıllarda rağbet gören bir dizi terapi, "bastırılmış hatıraları" canlandırmayı hedefliyordu. Brainerd’e göre, terapistler ve hastaları, kendi çocukluk fotoğraflarına baktılar ve karakterlerin cinsel tacize uğradığı kitapları okudular. Hastalar, hipnoz ve rehberli görüntü egzersizlerine katıldı. Terapistler, hastalarının bazı senaryoları yaşayabilmelerini ve duyguları hissetmelerini sağlamak için onlara sözlü telkinde bulundu. 

Sorun şu ki, bu terapi tarzları insanları aslında gerçek olmayan “anılar” yaratmaya itiyordu. Çünkü insanlara belirli ipuçları veya telkinler verildiğinde sahte anılar yaratmaya eğilimli hale geliyorlar. Örneğin, bir araştırma katılımcılara, kendilerinin sıcak hava balonunda olan üzerinde oynanmış bir fotoğrafı gösterildiğinde katılımcıların % 50'sinin, hiç ayak basmamalarına rağmen böyle bir anıya sahip olduklarını düşündükleri belirtildi. Aynı şekilde, kitaplar, fotoğraflar ve bir psikoterapi yöntemi olan katatim resimleme tekniği, insanlara hiç yaşamadıkları kötü şeyleri hatırlatmaya yetiyor.

Kendilerini sıcak hava balonlarında hayal eden katılımcılarda olduğu gibi, bu hastalar için de akıllarında canlanan korkunç görüntüler gerçek birer anı kadar canlı. 

Çeviri: Gamze Korkmaz

Referans:
1. LiveScience, "Can you recover repressed memories?"
https://www.livescience.com/repressed-memories-not-science.html