Bir önceki yazımızda, astronomi sayesinde günlük yaşamımıza giren, astronomide kullanılmak amacıyla geliştirilip, başka dallarda, hatta günlük yaşamda eğlence amaçlı olarak bile kullanılabilen çeşitli araçlardan söz ettik. Bunlar o kadar fazla ki bir yazıda bunların tümünü aktarmak mümkün değil. O nedenle bu yazımızda da diğer katkıların bazılarını anlatmayı sürdürüyoruz.
Astronominin Yaşantımızdaki Pratik Yeri
Önce evlerimizden başlayalım. Banyoda kullandığımız bazı araçlar, uzay araştırmaları ile yakından ilgilidir. Kimi kozmetik ürünler, hazmedilebilen diş macunu, uzaktan vücut sıcaklığını ölçmeye yarayan termometreler, çevreci tuvalet sistemleri, pek çok kaplamalı armatür, antibakteriyel su yumuşatıcıları ve su arıtma cihazları gibi ürünleri uzay teknolojisinin banyo gereçlerine katkısı olarak sayabiliriz.
Uzaktan sıcaklık ölçmek için kullanılan termometreler, kızılöte astronomide kullanılan bir yönteme dayanılarak üretilmiştir. Kulağın yaydığı kızılötesi ışınım miktarı ölçülerek buradan sıcaklık belirlemeye dayanır. Dokunmadan kullanıldığından, enfeksiyon riski de sıfıra iner.
Mutfaklarımızda ise besleyici bebek mamaları, kablosuz süpürgeler, donmuş yiyecekler sayılabilir. Güneş enerjisi kullanımı ise başlı başına çok önemli bir katkıdır. Bugün Dünya çevresinde dolanan pek çok amaca yönelik uydulardan, Güneş Sisteminin derinliklerine yol alan uzay araçlarına kadar her yerde kullanılması zorunlu olan Güneş enerjisi için yapılan geliştirmeler sayesinde, günümüzde birçok ev ve işyerlerinde Güneş panelleri kullanılarak elektrik üretilmekte, temiz enerji olarak kullanılmaktadır.
Yatak odalarımızda kimi lambalar, geliştirilmiş terlik ya da ayakkabılar, sıvı metaller, sert süngerler, ortama uyum sağlayan giysiler ve spor malzemelerinin bazılarından söz edebiliriz. Bunların hepsi, uzay teknolojisi için geliştirilen bazı gereçlerin günlük yaşama uyarlanmasıdır. Ortama uyum sağlayan giysiler, gerektiğinde ısıyı tutarak giyen kişiyi ısıtırken, gerekli durumlarda da ısıyı uzaklaştırarak giyen kişinin rahatsız olmasını engeller.
Oturma odalarımızda ise ses ekipmanları, taşınabilir X-ışın cihazı, çevre temizliği, çizilmeye dayanıklı yüzeyler ve moröte ışınımın engellenmesi, yalıtkan boya, kablosuz sistemler ve karbonmonoksit algılayıcıyı sayabiliriz. Ayrıca duman ve bazı zararlı gazlara ilişkin algılayıcılar da bu yolla üretilmiş ve günlük yaşamda ev ve işyeri güvenliği için kullanılmaktadır.
Geliştirilen hafif ve akustiğe uygun malzemelerle üretilen müzik aletleri hem daha ucuz hem de daha kullanışlıdır. Taşınabilir X-ışın cihazı sayesinde halılardaki bazı malzemeler belirlenerek kirliliğin giderilme işlemi yapılabilmektedir. Karbonmonoksit algılayıcı da solunum zehirlenmelerini önlemede oldukça önemlidir. Havayı süzerek, havadaki malzemelerin yaşam ortamındaki bitkilere besine dönüşmesini sağlayan sistemler de uzay teknolojisinden yaşam ortamına uyarlanmış araçlardan biri olarak sayılabilir.
Sağlıkta Astronomi
Astronotlar için geliştirilen ve giyildiğinde hava akımını da sağlayan üç boyutlu poliüretan köpük malzemeler sayesinde, ayağımızda rahatlık hissi vererek kullandığımız, özellikle spor amaçlı olan ayakkabılar üretilmektedir.
NASA’nın geliştirdiği dayanıklı kaplama malzemeleri dişçilikte kullanıma uyarlanarak, gerçeğinden ayırdedilemeyen dişler üretilmektedir. Dünyaca ünlü kalp cerrahı Dr. De Bakey’in de dahil olduğu bir çalışma ile NASA, dünyanın en küçük kalp pompasını üretmiştir. Özellikle küçük yaştaki kalp hastaları için bu çok önemli bir araçtır.
Keza bir önceki yazımızda bahsettiğimiz üzere MRI gibi görüntüleme yöntemleri de bunun bir parçasıdır.
Sağlam ve Kullanışlı Malzemeler
Yine NASA’nın uzay araçları için geliştirdiği sistemlerden yararlanılarak, uçaklar için buz önleme ve buz çözme sistemleri geliştirilmiştir. Bu sayede uçaklar daha güvenli hale gelmiştir.
Mars’a indirilen Viking uzay aracının yumuşak inişi için tasarlanan ve çelikten 5 kat daha sağlam olan ince dokulu malzeme, bazı otomobil lastiği üreten firmalarca örnek olarak kullanılmış ve normal lastiklere göre daha dayanıklı ve en az 15.000 kilometre daha fazla yol yapabilen lastikler üretilmiştir.
Uzaktan Algılama
Gerçek zamanlı hava durumu görüntü işleme, Mars ve Ay’ın görüntülerini hızlı bir biçimde çözümleme, birçok hızlı simülasyon yazılımları konusunda Google ile işbirliği yapılarak, özellikle görüntü işleme ve geliştirme konusunda yazılımlar geliştirilmiştir.
NASA’nın yazılım mühendislerinin geliştirdiği binlerce çeşit amaca yönelik yazılımlar vardır. Bunların bazıları, özellikle uzay araçlarında kullanılan malzemelerin gerilim, sıkışma ve çeşitli kuvvetler altında davranışlarını test etme ve incelemeye yöneliktir. Bu yazılımlar, otomobillerden lunaparklarda kullanılan birçok araç ve malzemenin dayanıklı ve hafif olarak üretiminde kullanılmaktadır.
NASA’nın geliştirdiği ultrasonik bağlantı çözümleyicisi, örneğin raylarda kullanılan somun ve bağlantıların gerilme, yüksek basınç altında davranışlarının test edilmesi için kullanılmaktadır. Bunun geliştirilmesiyle, demiryolu ya da madenlerde kullanılan raylardan başka, radyasyon dozlarının belirlenmesi, bazı hastaların kaslarına uygulanan kuvvetlerin ölçümü gibi işlemlerde kullanılmaktadır.
Apollo uzay araçları için geliştirilen ve atmosfere girişte yanarak ısının dağıtılmasını sağlayan ısı kalkanında kullanılan teknolojiyle, birçok ısıya dayanıklı malzeme geliştirilmiştir. Böylece ısı yalıtımı konusunda yenilikler yapılmış, yangınlarda binaların yangından korunan bölümleri sayesinde çökmelerin yavaşlatılması sağlanmıştır. Ayrıca yangın söndürücü ekipmanlar konusunda da NASA’nın çalışmalarının oldukça katkısı vardır.
Astronominin İletişime Katkıları
Günümüzde, iletişim için kullanılan araçların çoğu, son 30 yılda uzay teknolojisinde yapılan yeniliklere bağlı olarak günlük yaşantımıza girmiştir. Bugün Dünya çevresinde birçok amaca hizmet eden pek çok uydu bulunmaktadır. Bunların bazıları doğrudan iletişim amaçlı kullanılmaktayken, kimileri de televizyon ve radyo yayınlarının çok büyük kitlelere ulaştırılması amacıyla yörüngeye yerleştirilmiştir.
Bazı uydular hava durumu, tarım ve madencilik konularında katkı sağlarken, bazıları arkeolojik bulgular için uzaktan algılama amacıyla kullanılmaktadır. Ayrıca konum belirleme ve duyarlı zaman belirleme amacıyla kullanılan GPS uyduları yörüngede dolanmaktadır. Neredeyse tüm cep telefonlarına girmiş olan GPS alıcıları sayesinde kolaylıkla yer bulma, konum belirleme, ve zaman ölçümlerini kişisel olarak yapabilmekteyiz.
Çok sayıda kişi tarafından kullanılan büyük ama çığ tehlikesi içeren kayak merkezlerinde, araziye gidenlerin yanlarına almalarının zorunlu olduğu GPS ve GSM sistemleri sayaesinde, çığ nedeniyle ya da kaybolmayla sorun yaşayan kişiler kolaylıkla bulunabilmekte ve yardımlarına koşulmaktadır.
Görüldüğü gibi astronominin uzay teknoloji için yapılan geliştirmelere bağlı olarak günlük yaşamımıza katkısı oldukça fazladır. Bunların çoğunu, bu biçimde yaşamımıza girdiğini bilmeden kullanmaktayız.
Hazırlayan: Prof. Dr. Varol Keskin
Editör: Ögetay Kayalı
