Son zamanlarda çeşitli sosyal medya platformlarında, aşı olanların, aşı olmayanlara göre COVID’den dolayı daha fazla hastanelik olduğuna dair söylemler dolaşıyor. Bunlar ne yazık ki çeşitli aşı karşıtlarının, kafaları karıştıran istatistiksel manipülasyonlarından ibaret. Durumun böyle olup olmadığını ve aşı karşıtlığı yapmak için nasıl bir algı oluşturulduğunu anlamak için ise basit bir matematik kurmak yeterli. Öncelikle iddialardan birini inceleyelim:


Bu Twitter paylaşımından görüldüğü ve anlaşılacağı üzere, aşılıların hastaneye yatma oranı paylaşılarak, aşı olmanın aslında bir işe yaramadığı gibi bir izlenim bırakılıyor. Öyle ki 50 yaş üzeri hastaneye yatanların %73’ü aşılı! Hatta hayatını kaybedenlerin de %64’ü aşılı! Peki bu nasıl mümkün olabilir? Her şeyden önce bu durum aşının doğasına aykırı değil mi?
Elbetteki buradaki durum, daha önce de paylaştığımız bazı istatistiksel manipülasyonlar gibi. Ne yazık ki istatistik ve olasılık konusu, bizler için bazen oldukça sezgi dışı ve anlaması zor kalabiliyor. Eminim birçoğumuz olasılık konusunun matematikte ne kadar kafa karıştırıcı olabildiğini hatırlar. Fakat aslında işin ufak bir sırrı var ve bu tür aşı karşıtları da bu sırrı iyi bilerek, sizlere karşı kullanabiliyorlar. Peki işin sırrı nedir?
Aslında olay çok basit. Aşıların belirli bir koruyuculuk oranı var ve bu oldukça yüksek bir değer olan %90 civarında. Yani aşılar birisinin hasta olmamasını ya da hayatını kaybetmemesini garantilemiyor. Fakat aşı olduğunuz takdirde hasta olmanız ya da hayatınızı kaybetme oranınızı çok ciddi oranda düşürmeyi garanti ediyor. Dolayısıyla aşı olanların da hasta olabileceği ve hayatını kaybedebileceği bir gerçek, lakin bu çok az sayıda oluyor. Peki nasıl oluyor da bu durumda yukarıdaki oranlar söz konusu olabiliyor? Bu senaryoya göre aşısız olanların daha çok hastanelik olması gerekmez miydi?
Olayı anlamak için şu sorguyu yapmak yeterli: Eğer toplumun %100’ü aşılanmış olsaydı, hastaneye yatanların yüzde kaçı aşılı olurdu? Elbette %100’ü! Çünkü aşı %90 gibi bir koruyuculağa sahip, dolayısıyla çok az da olsa birileri hastanelik olacaktır. Peki bu aşılı olmanın, aşılı olmamaktan çok çok daha kötü olduğunu gösterir mi? Elbette hayır! Çünkü bu oran tamamen manasızdır. Mühim olan bir anlam ifade eden oranlardır. Örneğin toplumun %100’ü aşısız olsaydı, toplumun %100’ünün aşılı olması durumuna göre kaç kişi hastaneye yatacaktı? Aşısız senaryoda, aşılı senaryoya göre hasta ve ölüm sayısının kat ve kat fazla olduğunu biliyoruz! İşte anlamlı olan bu orandır. Aşının farkını tanımlayan oran da budur.
Özetle, çoğunluğu aşılanmış bir toplumda hastaneye yatanların çoğu doğal olarak elbette aşılı olacaktır, çünkü toplumun çoğu aşılıdır. Fakat aşısız olunması durumuna göre hastanelik olan insan sayısı çok çok daha azdır. Ne yazık ki bazı kişiler böyle paylaşımlarla, bu istatistiği/olasılığı kuramayanlarda kafa karışıklığına neden olabiliyor. Daha sayısal bir örnek için, bu paylaşıma gelen cevaplardan birini de aşağıya bırakıyoruz.


Hazırlayan: Ögetay Kayalı