Nükleer Fizik: Radyasyonun Biyolojik Etkileri 2
- Akut Etki
- Geç Etki
1.Akut Etki
Çok kısa süre içerisinde gözlemlenebilen radyasyon etkileridir. Alınan doz miktarıyla doğru orantılıdır. Akut radyasyon sendromu olarak isimlendirilen bu etkiler, 3 başlıkta incelenebilir.- Hematolojik Sendrom
- Gastrointestinal Sendrom
- Merkezi Sinir Sistemi Sendromu
a) Mide bulantısı - kusma
b) Yorgunluk
c) Ateşlenme
d) Kan değerlerinde değişim
Şimdi, yukarıda bahsettiğimiz sendromların her birisini tek tek inceleyelim.
1.1. Hematopoetik (Hematolojik) Sendrom
Etkiler genellikle kan oluşturan dokularda gerçekleşir. Eğer ki alınan doz 14 rad'dan daha yüksekse, kan değerlerinde değişim başlangıcı görülür. 25-50 rad arası dozlarda, kan değerleri ciddi değişim gösterir.Beyaz kan hücreleri (lökositler), bağışıklık sisteminde kritik öneme sahiplerdir. Enfeksiyonlarla savaşırlar. Kemik iliğinin zarar görmesiyle sonuçlanan bu etki sonrasında, kandaki beyaz kan hücresi miktarı hızlıca düşer. Kırmızı kan hücreleri ise taşınmasından sorumludurlar. kanda, ortalama tane kırmızı kan hücresi bulunur.
Kırmızı kan hücrelerinin ortalama ömrü, beyaz kan hücrelerinin ömründen daha yüksektir. Bu sebeple, radyasyona maruz kalma sonucunda, kırmızı kan hücrelerinin sayısında değişiklik görülmesi, yaklaşık 1 hafta sonra başlar. Kemik iliğinin hasar görmesi, 200 rad seviyesinde başlar. 400-700 rad arasında ise, tam anlamıyla hasar gerçekleşir. Geri döndürülemez hasar ise, 750 rad ve sonrasında gerçekleşir. Eğer ki, beyaz kan hücrelerinin yaklaşık %30'unu oluşturan lenfosit sayısı, 500 mm³'ten aşağıya düşerse, 1-2 gün içerisinde ölüm gerçekleşir.
1.2.Gastrointestinal Sendrom
Eğer ki maruz kalınan doz 1000 rad ve üzerindeyse, kemik iliği ve bağırsak epitelinin tahrip edilmesi gerçekleşir. Şiddetli mide bulantısı, kusma ve ishal, maruz kalmadan kısa bir süre sonra görülmeye başlanır. Birkaç hafta içerisinde ölüm gerçekleşir.1.3.Merkezi Sinir Sistemi Sendromu
Eğer maruz kalınan doz 2000 rad ve üzerindeyse, merkezi sinir sistemi tahrip olur. Birkaç dakika içerisinde bilinç kaybı yaşanır. Birkaç saat ya da gün içerisinde, ölüm gerçekleşir.Diğer Akut Etkiler
Eğer maruz kalınan radyasyon 300 Röntgenden daha küçükse, ciltte kızarıklıklar görülür. Maruz kalınan radyasyon 300 Röntgenden daha büyükse, saç dökülmesi, ciltteki pigmentlerde bozulmalar görülür.Tedavi
Radyasyonun beyaz kan hücrelerini azaltma etkisinden dolayı, kişiye antibiyotik verilir ve bu sayede enfeksiyonların önlenmesi amaçlanır. Yüksek dozda radyasyona maruz kalınmanın 1-2 hafta sonrasında kansızlık görülür. Kan nakli yapılması gerekebilir. Kemik iliğinin zarar görmesi sonucu, kemik iliği nakli gerekebilir. Ancak, 600 rad'dan daha yüksek dozlar için ne yazık ki başarılı bir tedavi yöntemi mevcut değildir.2.Geç Etki
Radyasyona maruz kalmanın en tehlikeli yollarından birisi, solumak ve yemek yoluyla vücuda radyoizotop alınmasıdır. Vücuda alınan bu radyoizotoplar, vücuttaki bazı yapılardaki elementlerle kimyasal benzerlik gösterdiklerinden, bazı organ ve dokular tarafından emilimleri gerçekleşebilir.Emilen radyoizotop, bozunmaya ve bu sayede de dokuya zarar vermeye devam edebilir. Bu etkiler, önceki yazımızda bahsettiğimiz genetik etkiler, kanser, katarakt ya da yaşam süresinin kısalması olarak karşımıza çıkabilir. Önceki yazımızda genetik etkileri incelediğimiz için, bu yazımızda diğer etkilere odaklanacağız.
2.1.Kanser
Radyasyon temelli kanser, radyasyona maruz kalındıktan 5-20 yıl arası bir sürede görülebilir.2.2.Lösemi
Blast adı verilen, olgun olmayan kan hücrelerinin sayısındaki kontrolsüz artış anlamına gelir. Emilen dozun 100 rad/yıl'dan daha fazla olması durumunda, lösemi vakalarında artış olduğu gözlemlenmiştir.2.3.Kemik Kanseri
, kimyasal özellikleri açısından benzerlik gösterir. Bu sayede, kemiğin mineral yapısına katılabilirler. Bu katılma sonrasında, bozunumlarından açığa çıkan vücutta birikir.2.4.Akciğer Kanseri
Toprakta bulunan , geçirdiği bozunum sonrasında, gaz halde bulunan bir element olan radon üretimine sebep olabilir. Havaya geçen bu radyoaktif izotopun, Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı tarafından belirtilen maksimum konsantrasyonu, 1000 Bq/m³'tür. Solunum yoluyla vücuda alınması, akciğer kanserine sebep olabilir.2.6. Katarakt
Parçacık hızlandırıcı laboratuvarlarında çalışan fizikçilerde, katarakt oranının arttığı gözlemlenmiştir. Bunun sebebi, çalışan bilim insanlarının, uzun süreler nötron ve gama radyasyonuna maruz kalmasıdır.Radyaston, korneaya, irise ve göz lensine zarar verebilir. Bu sebepten, göz lensi opaklaşabilir ve ışık retinaya ulaşamaz.
200 raddan daha yüksek olan beta ve gama ışınımı dozlarında katarakt görülmesi mümkündür. Nötron, katarakt görülmesini daha da arttırıcı etkiye sahiptir. Bu sebepten dolayı, 15-45 rad seviyesinde maruz kalınan nötronlar, katarakt oluşumuna sebebiyet verebilir.
2.7.Zeka Geriliği
Doğmamış bir bebek, gelişiminin 8 ile 17. haftalarında radyasyona karşı oldukça savunmasızdır. 17. haftanın sonrasında beyin hücreleri bölünmeye devam etmedikleri için, radyasyon sebebiyle, beyin hücrelerinin sayısında azalma görülebilir.Radyasyonun biyolojik etkilerini incelediğimiz bu iki yazımızda, radyasyonun insan vücuduna olan etkilerinin, doza bağlı olarak nasıl değiştiğini ve nükleer fiziğin "korkunç" yönünü sizlerle paylaşmış olduk.
Her ne kadar içerdiği fizik açısından bizleri oldukça etkilese bile, nükleer fizik ve nükleer enerji, gerekli güvenlik önlemleri alınmadığı sürece, son derece tehlikelidir.
Ege Can KARANFİL
Referanslar
- Prof. Dr. Selahattin Özdemir, Health Physics ders notları
- TeachNuclear, "Effects of Ionizing Radiation on DNA"
<https://teachnuclear.ca/all-things-nuclear/radiation/biological-effects-of-radiation/effects-of-ionizing-radiation-on-dna/> - TAEK, "İyonlaştırıcı Radyasyonun Biyolojik Etkileri"
<http://www.taek.gov.tr/tr/kullanma-bulundurma-lisans%C4%B1/158-egitim-arastirma/bilgi-kosesi/radyasyondan-korunma/1052-iyonlastirici-radyasyonun-biyolojik-etkileri.html> - LÖSEV, "Lösemi Nedir?"
<https://www.losev.org.tr/v6/sayfa/losemi-nedir-31>
<https://radiationtherapynews.com/2014/12/08/study-reviews-biological-effects-thz-wave-radiation/>
İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!
Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.
Soru & Cevap Platformuna Git- 0
- 0
- 0
- 0
- 0
- 0
- 0
- 0
- 0
- 0
- 0
- 0
Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?
Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:
kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci
Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 04/05/2024 12:12:54 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/12639
İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.