AstronomiAmatör Astronomi

Helis Bulutsusu (NGC 7293)

Bu yazıda gözün yapısına basit bir şekilde benzemesi, muhteşem görüntüsü ve şaşırtıcı simetrisi ile popüler kültürde “Sauron’un” ya da “Tanrı’nın Gözü” olarak da bilinen Helis Bulutsusu’nu inceliyoruz. Orijinal adı “The Helix” veya “Helix Nebula” olan bu bulutsu aynı zamanda NGC 7293 katalog adıyla da biliniyor.

Güneş’imize yaklaşık 694 ışık yılı uzaklıkta konumlanmış olan Helis Bulutsusu, ayrıca bize en yakın gezegenimsi bulutsu olma özelliğine sahip.

Henüz teleskopların detaylı gözlemler için yeterli olmadığı zamanlarda gezegen olup olmadığı belli olmadığı için bu tür gökcisimleri "gezegenimsi bulutsu" olarak adlandırılmışlardır.
Henüz teleskopların detaylı gözlemler için yeterli olmadığı zamanlarda gezegen olup olmadıkları, astronomlarca kesin olmadığı için bu tür gök cisimleri “Gezegenimsi Bulutsu” olarak adlandırılmışlardır (Örnek Fotoğraf: Abell 39 Gezegenimsi Bulutsusu)

Kova (Aquarius) Takımyıldızı sınırları içerisinde bulunan Helis Bulutsusu’nun Alman astronom Karl Ludwig Harding tarafından 1824’den önce keşfedildiği tahmin ediliyor. Helis Bulutsusu, görsel benzerlikleri nedeniyle sıklıkla Kedi Gözü Bulutsusu (NGC 6543) ve Halka Bulutsusu (M57) ile karıştırılabiliyor.

Helis Bulutsusu da diğer gezegenimsi bulutsular gibi, Güneş benzeri düşük kütleli bir yıldızın yaşamının son evrelerinde dış katmanlarını uzaya püskürtmesiyle oluşmuş bir bulutsu. Bulutsunun merkezinde yer alan ölü yıldızın dışarıya püskürttüğü gaz ve tozlar da, bulutsunun muhteşem halkalarını meydana getiriyor. Yıldızın ölümü sırasında dışarıya doğru genişlemiş olan ve fotoğraflarda da kolayca görebildiğimiz ana halka, iç ve dış halka olmak üzere ikiye ayrılıyor. Bu iki halka, birbirlerine dik açıya yakın bir eğim ile konumlanmışlar (73 derecelik eğim).

NGC7293textchart
İç ve dış halka eğimleri (www.robgendlerastropics.com)

Eliptik şekilli halkalardan en içte bulunan halka, yaklaşık 1.7 ışık yılı çapında ve bundan 6560 yıl önce merkezden dışarı doğru itildiği tahmin ediliyor. Bu halka, yaklaşık 2.5 ışık yılı çapındaki dış halka tarafından çevrelenmiş. Dış halkanın ise iç halkadan yaklaşık iki kat daha önce, yani yaklaşık 12.100 yıl önce merkezden dışa itildiği düşünülüyor.

Ana halkanın da dışında, yani en dışta gaz bulutları ile kaplanmış en geniş halka ise yaklaşık 5.7 ışık yılı çapında ve merkezdeki yıldızın kırmızı dev aşamasındayken yaydığı iyonize gazları temsil ediyor.

Helis Bulutsusu’nun (ve diğer gezegenimsi bulutsuların) sahip olduğu en ilginç yapılardan biri de şüphesiz iç halkada bulunan devasa büyüklükteki gaz ve toz boğumları. Bu boğumlar, iç halkada kuyruklu yıldızlara benzer bir yapıda bulunuyorlar ve merkezdeki beyaz cüceyi işaret edermişçesine duruyorlar. Merkezden birkaç trilyon kilometre uzaklıkta bulunan bu boğumların uzunlukları ise birkaç milyar kilometre arasında değişiyor. Aynı zamanda birkaç milyar kilometre, içerisinde bulunduğumuz Güneş Sistemi’nin birkaç katı kadar anlamına geliyor. Yani Helis Bulutsusu’nun fotoğraflarında, iç halkada minik boğumlar şeklinde zorlukla görebildiğimiz bu yapılar bile aslında devasa büyüklükteler.

Close-Up_of_the_Helix_Nebula
İç halkada bulunan gaz boğumları.

Bu küçük boğumların arkalarında bulunan daha soluk, kuyruk benzeri yapılar 150 milyar kilometreye kadar uzanabiliyorlar. Dünya-Güneş arası mesafenin 150 milyon kilometre olduğunu düşünürseniz, herhalde bulutsunun ve boğumların ne kadar büyük olduğunu aklınızda biraz canlandırabilirsiniz. Bu ilginç, aynı zamanda da devasa büyüklükteki boğumlar, farklı sıcaklıktaki gazların “Rayleigh-Taylor Dengesizliği” adı verilen bir olay sonucu parçalanıp yoğunlaşması ile oluşuyor.

Son olarak Helis Bulutsusu’nun bir başka gezegenimsi bulutsu olan Halter Bulutsusu’na karakteristik ve fiziksel özellikler bakımından oldukça benzediğini de ekleyelim.

(Ana görselde Helis Bulutsusu’nun Hubble Uzay Teleskobu tarafından alınmış bir fotoğrafını görüyoruz)

Kemal Cihat Toprakçı

Kaynakça:

  1. http://robgendlerastropics.com/NGC7293text.html
  2. https://arxiv.org/abs/astro-ph/0407556

Kemal Cihat Toprakçı

Akdeniz Üniversitesi İngiliz Dili ve Edebiyatı lisans öğrencisidir. Karaman doğumlu olup, bilime ve özellikle astronomiye küçük yaşlardan beri ilgi duyan yazar bugüne kadar Türkiye'nin pek çok bilim - astronomi platformunda yönetici, yazar veya editör olarak görev almış, bu platformlarda popüler bilim yazıları yayınlamıştır.

Leave a Reply

Your email address will not be published.

Back to top button