Paylaşım Yap
Tüm Reklamları Kapat
Tüm Reklamları Kapat

Yıldız Astrofiziği: Yıldızlarda Dönme

Yıldız Astrofiziği: Yıldızlarda Dönme
3 dakika
282
  • Özgün
Tüm Reklamları Kapat

Evrende bildiğimiz her şey, bir şekilde dönme hareketi yapmaktadır. Şu zamana kadar bulduğumuz tüm yıldızların dönmesi gerektiğini biliyoruz. Bunun yanında yıldızlarda dönme, onlar hakkında edindiğimiz bilgilerde büyük bir öneme sahiptir. Hatta öyle ki, eğer bir gün dönmeyen bir yıldız bulacak olsaydık bunu özel yapan mekanizmayı açıklamak durumunda kalırdık. Fakat bu pek olası görünmemektedir.

Dönme hareketi evrenin her yerinde gördüğümüz, dolayısıyla tüm yapılar üzerinde çok önemli etkileri olan fakat popüler astronomide pek de anılmayan bir konudur. Bir yıldızın, yıldız olarak kalabilmesini sağlayan kütle çekim kuvveti ile basınç kuvveti arasındaki dengeyi sağlayan hidrostatik denge ne kadar önemliyse, dönme de o kadar önemlidir. Çünkü kendisi de yıldız üzerinde başlı başına bir etkiye sahiptir.

Tüm Reklamları Kapat

Eğer bir ipin ucuna bir top bağlayıp bu ipi çevirirsek, hızlandıkça ipin dışarıya doğru daha çok savrulduğunu fark ederiz. Yıldızlarda da dönme mekanizması benzeri sonuçlara yol açar, aynı şekilde gezegenlerde de bu durum böyledir. Dünya’nın şeklini tanımlarken ekvatorlardan şişik, kutuplardan basık dememizin sebebi, dönmesinin sebep olduğu merkezkaç etkisinin gezegeni ekvatorlardan dışarı doğru savurarak genişletmiş olmasından kaynaklanır. Bunun bir yalancı kuvvet tanımı olduğuna ve olayı sezgisel olarak vurguladığına dikkat edin.

Yıldızlarda Dönme

Hidrostatik dengedeki bir yıldız içeriye çökmek isteyen kütle çekim kuvvetine karşılık, kütle çekimin içeride sıkıştırdığı gazın oluşturduğu bir basınç kuvvetine sahiptir. Buna aynı zamanda radyasyon basıncı da katkıda bulunur, fakat her yıldızda radyasyon basıncı çok büyük bir etkiye sahip değildir.

Tüm Reklamları Kapat

Farz edelim ki hidrostatik dengede, fakat dönmeyen bir yıldızımız var. Bu durumda yıldızımız ne içine çöküyor ne de dışarıya doğru dağılmaktadır. Eğer biz bu yıldızı belirli bir hızda döndürmeye başlarsak, bu iki kuvvetin yanına haricen bir kuvvet daha eklemiş oluruz. Dolayısıyla yıldızın dengesi bir miktar bozulur.

Yıldızlarda dönmenin iki tür sonucu bulunur. Bunlardan birisi yıldızın şekli üzerinde yaptığı değişimler, diğeri ise iç yapısı üzerinde oluşturduğu etkilerdir. İlk etki yukarıda da bahsettiğimiz gibi yıldızın ekvatordan şişmesine sebep olurken, iç yapıdaki etki yıldız üzerinde çok farklı sonuçlar doğurur.
Yıldızlarda dönmenin iki tür sonucu bulunur. Bunlardan birisi yıldızın şekli üzerinde yaptığı değişimler, diğeri ise iç yapısı üzerinde oluşturduğu etkilerdir. İlk etki yukarıda da bahsettiğimiz gibi yıldızın ekvatordan şişmesine sebep olurken, iç yapıdaki etki yıldız üzerinde çok farklı sonuçlar doğurur.

Aşağıda verilen ifadelerden de görüleceği üzere, yıldızın hızlı dönmesi yıldızın muazzam kütle çekimine karşı bir kuvvet oluşturur. Yıldızın içini kütle çekimin bu devasa basıncından kurtaran dönme, merkezdeki nükleer tepkimelerin olasılığını düşürür. Dolayısıyla yıldız yakıtını daha yavaş harcamaya başlar. Bir başka deyişle, yıldız daha küçük kütleli bir yıldız gibi davranmaya başlar. Olması gerektiğinden daha uzun yaşar.

Normal koşullarda aynı kütleye ve içeriğe sahip yıldızlar aynı kaderi paylaşırlar. Fakat birisi daha hızlı dönüyorsa, bu yıldızın ömrü daha uzun olur.

Eğer yıldız çok hızlı dönerse, artık oldukça basık bir şekil alır ve hatta dağılabilir. Elbette bu pek de beklendik bir senaryo değildir, çünkü onun o kadar hızla dönmesini gerektiren harici bir mekanizmanın varlığı beklenir. Normal bir oluşum mekanizmasında yıldızın kazandığı hız, onu dağıtacak kadar fazla değildir. Keza dönmenin yıldız üzerindeki etkisi; kütle çekim, basınç ve dönme hızı arasındaki oranlarla doğrudan ilişkili olacaktır. Yani bütün yıldızlar için şu hızda şöyle olur demek mümkün değildir.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Böylece basit bir çıkarımla, yavaş dönen küçük kütleli bir yıldızın, ondan daha büyük kütleye sahip fakat çok daha hızlı dönen bir yıldızla benzeri bir yaşam süresi geçireceğini söyleyebiliriz.


Hazırlayan: Ögetay Kayalı

Referanslar

1. K. S. De Boer & W. Seggewiss, Stars and Stellar Evolution

2. Mutlu Yıldız, Ege Üniversitesi Astronomi ve Uzay Bilimleri Bölümü, Astrofiziğe Giriş ders notları

Tüm Reklamları Kapat

3. Zeynep Bozkurt, Ege Üniversitesi Astronomi ve Uzay Bilimleri Bölümü, Yıldız İç Yapı ve Evrimi ders notları

4. Maeder A., Meynet G., The Evolution of Rotating Stars, <https://www.annualreviews.org/doi/abs/10.1146/annurev.astro.38.1.143>

Bu Makaleyi Alıntıla
Okundu Olarak İşaretle
0
0
  • Paylaş
  • Alıntıla
  • Alıntıları Göster
Paylaş
Sonra Oku
Notlarım
Yazdır / PDF Olarak Kaydet
Bize Ulaş
Yukarı Zıpla

İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.

Soru & Cevap Platformuna Git
Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?
  • Muhteşem! 0
  • Tebrikler! 0
  • Bilim Budur! 0
  • Mmm... Çok sapyoseksüel! 0
  • Güldürdü 0
  • İnanılmaz 0
  • Umut Verici! 0
  • Merak Uyandırıcı! 0
  • Üzücü! 0
  • Grrr... *@$# 0
  • İğrenç! 0
  • Korkutucu! 0
Tüm Reklamları Kapat

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 29/03/2024 02:48:17 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/12925

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Tüm Reklamları Kapat
Keşfet
Akış
İçerikler
Gündem
Hızlı
Gezegen
Egzersiz
Yangın
Kuantum Fiziği
Diyet
Mavi
Antibiyotik
Balina
Evrim Tarihi
Genetik Değişim
İngiltere
Şiddet
Tür
Türlerin Kökeni
Hayatta Kalma
Gebelik
Doğal
Biyocoğrafya
Radyoaktif
Oyun
Astrofizik
Buz
İyi
Damar
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Gündem
Kafana takılan neler var?
Bağlantı
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Bu platformda cevap veya yorum sistemi bulunmamaktadır. Dolayısıyla aklınızdan geçenlerin, tespit edilebilir kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
Ekle
Soru Sor
Sosyal
Yeniler
Daha Fazla İçerik Göster
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
Evrim Ağacı'na Destek Ol

Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katın.

Evrim Ağacı'nı Takip Et!
Yazı Geçmişi
Okuma Geçmişi
Notlarım
İlerleme Durumunu Güncelle
Okudum
Sonra Oku
Not Ekle
Kaldığım Yeri İşaretle
Göz Attım

Evrim Ağacı tarafından otomatik olarak takip edilen işlemleri istediğin zaman durdurabilirsin.
[Site ayalarına git...]

Filtrele
Listele
Bu yazıdaki hareketlerin
Devamını Göster
Filtrele
Listele
Tüm Okuma Geçmişin
Devamını Göster
0/10000
Bu Makaleyi Alıntıla
Evrim Ağacı Formatı
APA7
MLA9
Chicago
Ö. Kayalı. Yıldız Astrofiziği: Yıldızlarda Dönme. (28 Ocak 2021). Alındığı Tarih: 29 Mart 2024. Alındığı Yer: https://evrimagaci.org/s/12925
Kayalı, Ö. (2021, January 28). Yıldız Astrofiziği: Yıldızlarda Dönme. Evrim Ağacı. Retrieved March 29, 2024. from https://evrimagaci.org/s/12925
Ö. Kayalı. “Yıldız Astrofiziği: Yıldızlarda Dönme.” Edited by Ögetay Kayalı. Evrim Ağacı, 28 Jan. 2021, https://evrimagaci.org/s/12925.
Kayalı, Ögetay. “Yıldız Astrofiziği: Yıldızlarda Dönme.” Edited by Ögetay Kayalı. Evrim Ağacı, January 28, 2021. https://evrimagaci.org/s/12925.
ve seni takip ediyor

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close