AstronomiPopüler Bilim

Tutulmalar Neden Nadiren Gerçekleşir?

Tutulmalar en basit ifadesiyle, bir gök cisminin önüne başka bir gök cisminin geçerek onu kısmi ya da tam olarak örtmesi olayıdır. Güneş tutulmasında Güneş ile aramıza Ay girer ve duruma göre bu parçalı ya da tam tutulma gerçekleşir. Fakat Ay her ay önümüzden geçiyor, olmasına rağmen her ay tutulma görmemekteyiz.

Bunların yanında diğer tutulmaları da incelediğimizde oldukça nadir olduklarını görüyoruz. Merkür ve Venüs’ün Güneş önünden geçişleri de oldukça nadirdir. Geçtiğimiz senelerde bir Venüs geçişi yaşadık ve önümüzdeki yaklaşık 100 sene boyunca bu olayı bir daha göremeyeceğiz. Peki bu süre neden bu kadar uzun? Bu kadar yıl içerisinde Venüs illa ki Yer ile Güneş arasından geçiyor olmalı. Öyleyse neden bu kadar nadiren gerçekleşiyor?

Bunun sebebi, Güneş Sistemi’nde yer alan hiçbir cismin, bir masa üzerindeymiş gibi dizili olmamasıdır. Yani hepsi aynı düzlemde hareket etmezler, yörüngeleri belirli bir açıyla durur. Bu yüzden aslında aradan geçtiği sırada, biraz daha yukarıda veya biraz daha aşağıda olduğu için tutulma gerçekleşmez.

Figür 1: Gezegenlerin yörünge eğimleri
Figür 1: Gezegenlerin yörünge eğimleri

Burada açık bir şekilde; tutulmanın gerçekleşebilmesi için yörünge eğimi, cisimlerin birbirlerine olan uzaklıkları ve boyutları arasında bir ilişki olduğunu görüyoruz. Eğer cisimler birbirlerine çok uzaklarsa, ufak bir açı farklılığı dahi sonucu ciddi anlamda etkileyecektir.



Örneğin uydumuz Ay, Dünya ekvatoruna (tutulum düzlemi) yaklaşık 5.1 derecelik bir açıda dolanır. Bu da, Güneş – Dünya ve Ay’ın aynı düzlemde bulunduğu dönemlerde (her ay 2 kere) birbirlerini perdelemeyecekleri anlamına gelir. İşte, Ay ve Güneş tutulmalarının yılda sadece birkaç kere görülebilmesi bu 5.1 derecelik yörünge eğikliği yüzündendir.

Figür 2: Ay'ın yörünge düzleminin eğimi
Figür 2: Ay’ın yörünge düzleminin eğimi

Güneş tutulmalarının halkalı veya tam olması ise, Ay’ın bize olan uzaklığının yörünge hareketi sırasında değişmesinden kaynaklanır. Ay bize bazen daha yakın olduğundan, daha büyük görünür. Tesadüfen, Güneş ile Ay’ın gökyüzündeki açısal boyutları hemen hemen aynıdır. Ay, bizden uzak olduğu zamanda gökyüzünde Güneş’ten küçük görünmektedir. Eğer bu esnada bir Güneş tutulması gerçekleşirse, o tutulma, Ay Güneş’in tamamını örtemediğinden halkalı olur.

Ögetay Kayalı


Referanslar
1. Melike Afşar, Ege Üniversitesi Astronomi ve Uzay Bilimleri Bölümü, Solar System ders notları
2. Serdar Evren, Ege Üniversitesi Astronomi ve Uzay Bilimleri Bölümü, Astronomiye Giriş ders notları
Kapak Görseli: Colleen Pinski

Ögetay Kayalı

Rasyonalist kurucu, editör ve kıdemli yazar. NASA'nın APOD platformunda görevli olmak üzere, Michigan Tech. Üniversitesinde araştırma görevlisi olarak Astrofizik üzerine doktora yapmaktadır. Ege Üni. Astronomi ve Uzay Bilimleri Bölümünden birincilikle mezun olduktan sonra bir yıl kozmoloji üzerine yüksek lisans, ardından bir yıl da İzmir Uluslararası Biyotıp ve Genom Merkezinde Moleküler Biyoloji ve Genetik üzerine yüksek lisans yapmıştır.

Leave a Reply

Your email address will not be published.

Back to top button