Ankara Üniversitesi ve Ege Üniversitesinden dört bilim insanı; Rus ve Japon bilim insanlarıyla ortak yürütülen çalışmanın sonucunda, 212 ışık yılı uzaklıkta Jüpiter benzeri bir ötegezegen keşfettiklerini duyurdular. Bu keşif, tarihimizde keşfettiğimiz ilk ötegezegen olarak kayda geçti.
Ankara Üniversitesinden Mesut Yılmaz’ın baş yazarı olduğu makalede, Ankara Üniversitesi Astronomi ve Uzay Bilimleri Bölümünden Selim Osman Selam ve doktora öğrencileri İbrahim Özavcı ile Ege Üniversitesi Astronomi ve Uzay Bilimleri Bölümünden Varol Keskin yer alıyor.
TÜBİTAK projesi ile desteklenen çalışmada, TÜBİTAK Ulusal Gözlemevinde yer alan 1.5 metre çaplı Rus-Türk teleskobu ile Japonya Okayama Astrofizik Gözlemevinde yer alan 1.88 metre çaplı teleskop kullanıldı. Yapılan hassas ölçüm ve analizlerin sonucunda gözledikleri yıldızın hareketindeki değişim incelendiğinde, kaynağın Jüpiter benzeri bir gezegen olduğu fark edildi. Jüpiter’den 1.5 kat daha büyük boyutlara sahip olan bu gezegen, yıldızı etrafındaki turunu neredeyse bir yılda tamamlıyor. Yıldızına olan uzaklığı ise 1 astronomik birim, yani neredeyse Dünya’nın yerine bu gezegeni koymuşsunuz gibi. Yıldız ise, metalce zengin bir yıldız ve kırmızı dev kolu evresine çıkışın erken dönemlerinde yer alıyor.
Gözlemler 2007’de, TÜBİTAK Ulusal Gözlemevindeki RTT150 teleskobu kullanılarak, 50 G-K tipi dev yıldızın Doppler etkisinin incelenmesiyle başlıyor, ardından 2012’de Japonya da gözlemlere katılıyor. Gezegenin keşfedilmesini sağlayan yöntem, RV yöntemi (radial velocity, dikine hız) olarak geçiyor. Bu yöntem kabaca, yıldızdan gelen ışığı ve yıldızın bize doğru olan ileri geri hareketini inceler. Gezegen, yıldıza göre yeterince büyük kütleli olursa ve yıldıza yeterince yakınsa, yörünge hareketi sırasında yıldızı bir miktar ileri geri oynatabilir. Bu sayede gezegenin varlığı, yıldızın üzerine olan etkisi sayesinde keşfedilmiş olur. Şu zamana kadar keşfedilen 3500 ötegezegenden yaklaşık 640 tanesi RV yöntemi sayesinde keşfedildi.
Gaz devleri, tamamen gazdan ve/veya sıvı bir çekirdekten oluştukları ve oldukça sert şartlar içerdekilerinden ötürü yaşama pek elverişli değiller. Fakat gaz devlerinde gerçekleşen birçok olay, doğada gördüğümüz diğer olaylara ışık tuttuğu için, oldukça önemli bir araştırma konusu durumunda.
Yılmaz, 212 ışık yılı uzaklıkta keşfettikleri bu ötegezegene “Türk” ismini koymak istediklerini, bununla ilgili bir oylama yapabileceklerini belirtti. “Bildiğim kadarıyla Japonya, ABD, Fransa ve Kanada, keşfettikleri ilk gezegene bir isim verdiler. Bizde de neden olmasın? Böyle bir düşüncemiz var. Benim “Türk”, “Türk1” ve “Atatürk” isimleri aklımdan geçti” ifadelerini kullandı.
Çalışma, astronomi literatürünün en saygın dergilerinden olan Astronomy & Astrophysics‘te yayınlandı.
Ögetay Kayalı
Referanslar
1. Yılmaz, M., Sato, B., Bikmaev, I., Selam, S. O., Izumiura, H., Keskin, V., … Zhuchkov, R. Y. (2017). A Jupiter-mass planet around the K0 giant HD 208897. https://doi.org/10.1051/0004-6361/201731184
2. <http://aa.com.tr/tr/vg/video-galeri/turk-bilim-insanlari-ilk-kez-bir-gezegen-kesfetti>
3.<http://www.yenicaggazetesi.com.tr/turk-bilim-insanlari-ilk-kez-bir-gezegen-kesfetti-170429h.htm>
4. <http://www.memurlar.net/haber/687478/turk-bilim-insanlari-ilk-kez-bir-gezegen-kesfetti.html>
