Popüler BilimAstronomi

Süper Ay: 1948’den Beri Bu Kadar Yakın Olmamıştı!

14 Kasım günü Ay, 1948’den beri Dünya’ya hiç olmadığı kadar yakın görünecek. Bundan sonraki en yakın Süper Ay ise 2034’de gerçekleşecek.

Ay’ın yörüngesi de tüm diğer gök cisimleri gibi eliptiktir, bu durum Ay’ın bize sürekli yaklaşıp uzaklaştığı anlamına gelir. Tıpkı Dünya’nın Güneş’e yaklaşıp uzaklaşması gibi. Fakat bu yörünge hareketi sürekli aynı şekilde işlemez. Dolayısıyla bazen, çok daha yakın olabilir. (Ayrıca bkz. Gök Cisimleri Neden Eliptik Yörüngelerde Dolanır?)

Süper Ay Nedir?

Ay, yörüngesi etrafında dolandığı sırada Dünya’ya en yakın konumundaysa ve aynı zamanda bu sırada dolunay ya da yeni ay evresindeyse, biz bu tesadüfi olaya Süper Ay diyoruz. Yani fiziksel hiçbir anlamı yoktur. Ay yörüngesi etrafında dolanırken bazen Dünya’ya yakın, bazen uzak olur ve evreleri de sürekli değişir. Elbet bir noktada bu ikisi denk gelir ve bu ender olay gerçekleşir.

Teleskopla İzlemek İyi Bir Fikir Değil!

Dolunay evresindeyken bu kadar yakın olması, ciddi bir parlaklığı olacağı anlamına geliyor. Biz Ay’ı, dolunay zamanı gözlemeyiz. Çünkü çok ciddi bir parlaklığı vardır ve teleskobun da topladığı ışıkla gözü ciddi anlamda yorar. Bu yüzden eğer özel bir Ay filtreli teleskoptan bakmıyorsanız, çıplak gözle bu manzaranın tadını çıkarmanız, kesinlikle daha keyifli olacaktır.

Ne Farkı Var?

Aslında hoş bir tesadüf olmasının yanında önemli bir fiziksel anlam ifade etmiyor. Bu durumu en güzel sayılarla ifade edebiliriz. Ay’ın bize ortalama uzaklığı 384,399 kilometredir. Fakat bu ortalama bir değerdir. En yakın konumundayken 362,600 km uzaktayken, en uzak konumunda da 405,400 km uzaklıkta yer alır.

Kaldı ki, bu değerler de sürekli sabit değildir, zaten bu olayı ender hale getiren de bu değişimlerdir. En yakın konumu aslında 356,400 km ile 370,400 km arasında değişir. En uzak konumu ise 404,000 km ile 406,700 km arasında değişir. Haliyle en yakın olduğu zaman bile, sabit bir değer değil. Bu hareketlerin hepsini belirli mekanik yasaları çerçevesinde hesaplayıp, rahatça bilebiliyoruz.

Gerçek Değerler Üzerinden Bakalım

14 Kasım tarihinde Ay’ın en yakın konumu bizden tam olarak 356,511 km olacak. Bu değerin, az önce verdiğimiz değerleri göz önüne alınca, gerçekten de sınıra çok yakın olduğunu görüyoruz!

Fakat bu durum öyle çok özel bir durum değil! Bu yıl 7 Nisan’da Ay, tam olarak 357,163 km uzaklıktaydı. Bu değer 14 Kasım’da göreceğimizden yalnızca 652 km daha fazla. Mevcut ortalama uzaklığına bakınca bu değer, bize yalnızca %0.17 daha yakın olacağını söylüyor. Hatta 16 Ekim’de de 357,859 kilometre kadar yakındaydı. Her ay, bir en yakın konumu, bir de en uzak konumu olduğunu unutmayın. Bu değerlerin değişimini aşağıdaki kaynaktan inceleyebilirsiniz.

Deprem Olabilir Mi?

Şu zamana kadar, Ay ile depremler arasında bir ilişki yakalamak için birçok araştırma yapıldı. Bunların hiçbirisinde doğrudan bir ilişki yakalanamadığı gibi, bir ilişki olmadığı sonucu da paylaşıldı. 2004 ve 2011 yılında gerçekleşen deprem ve tsunamiler ile Süper Ay arasında bir ilişki varmış gibi söylentiler olsa da, hiçbir zaman bilimsel bir kanıt bulunamadı.

Tesadüfi bir şekilde bu satırları yazdığımız gün, Yeni Zelanda’da 7.8 şiddetinde deprem oldu. Tam da Süper Ay’dan bir gün önce! Fakat burada rahatlıkla tesadüfi diyebiliyoruz, nasıl bu kadar eminiz, biraz daha iyi anlayabilmeniz için örneklendirelim.

Elinizde bir zar var ve 600 defa atıyorsunuz. Zarın üzerinde altı farklı sayı olduğundan her bir sayı yaklaşık 100 defa gelmiştir. Yaklaşık diyoruz, çünkü olasılıklar belirli bir istatistiksel dağılım görünmesine sebep olabilir. Bu dağılımı 68-95-99.7 kuralı dediğimiz kurallar gibi bazı istatistiksel yöntemlerle ölçeriz. Eğer sıradışı bir durum varsa, bunu matematiksel olarak fark edebiliyoruz, fakat bu durumun neye sebep olduğunu iyi görmek lazım: İstisnalara. Yani sıradışı görünen tesadüfi olaylar, aslında gayet doğal bir matematiksel sonuç olabilir.

Kesin bir ilişki kurabilmemiz için, bir ayın içerisindeki 30 gündeki depremlerle karşılaştırma yaparız. Tıpkı atılan bir zar gibi, depremler her güne eşit paylarda düşüyorsa, sıradışı bir şey beklememek gerekir. Şu anda gerçekleşen de tam olarak bu. Süper Ay gibi olaylar olduğunda gerçekleşen depremler dikkat çekiyor, bir algıda seçicilik yaratıyor, fakat diğer günlerde de bu depremler yaşanıyor. Hatta, Süper Ay olduğu zaman neredeyse hiç deprem olmuyor. Dolayısıyla Süper Ay ile veya Ay’ın herhangi bir durumu ile depremler arasında bir ilişki kurmak, pek bilimsel görünmüyor.

Zaten % 0.17’lik bir değerin, muazzam bir fark yaratmasını beklemez anlamsızdır. Zira 652 km’lik bir yakınlık değişimi, bir ay içerisinde yörüngesi üzerinde gidip gelirken yaptığı 50,000 kilometrelik değişimin yanında bir hiçtir. Eğer 652 kilometre ciddi bir fark yaratsaydı, her ay, Ay’ın bu düzenli yakınlaşıp uzaklaşmasından kaynaklanan 50,000 kilometrelik fark neler yaratırdı siz düşünün.

Bu yüzden, Ay’ın bu tesadüfi yakınlaşma olayını, doğal afetlere bağlamak bilimsel durmadığı gibi, bilimden de bir yanıt alamamıştır.

İnsanları Etkileyecek Mi?

Buraya sadece basit bir “hayır” yazmak istiyoruz. Çünkü genelde bu fikri savunanlar; hiçbir bilimsellik esamesi barındırmadığı halde, bilimsel olduklarını iddia eden, (ne yazık ki konudan habersiz insanları kandıran) astrologlar oluyor. Açık bir şekilde söyleyebiliriz ki, Ay’ın veya diğer gök cisimlerinin sizin üzerinizde fiziksel hiçbir etkisi yoktur.

Ögetay Kayalı

Referanslar
1. <https://www.fourmilab.ch/earthview/pacalc.html>
2. <http://seismo.berkeley.edu/outreach/faq.html>
3. John F. Simpson, Earth Tides As A Triggering Mechanism For Earthquakes, 1967

Ögetay Kayalı

Rasyonalist kurucu, editör ve kıdemli yazar. NASA'nın APOD platformunda görevli olmak üzere, Michigan Tech. Üniversitesinde araştırma görevlisi olarak Astrofizik üzerine doktora yapmaktadır. Ege Üni. Astronomi ve Uzay Bilimleri Bölümünden birincilikle mezun olduktan sonra bir yıl kozmoloji üzerine yüksek lisans, ardından bir yıl da İzmir Uluslararası Biyotıp ve Genom Merkezinde Moleküler Biyoloji ve Genetik üzerine yüksek lisans yapmıştır.

Leave a Reply

Your email address will not be published.

Back to top button