Paylaşım Yap
Tüm Reklamları Kapat
Tüm Reklamları Kapat

Galaksi Dönme Eğrisi Nedir? Galaksilerin Dönüşü, Bize Karanlık Madde Hakkında Ne Söyleyebilir?

Galaksi Dönme Eğrisi Nedir? Galaksilerin Dönüşü, Bize Karanlık Madde Hakkında Ne Söyleyebilir? Minute School
4 dakika
631
Tüm Reklamları Kapat

Kozmolojinin en önemli konularından biri de galaksilerin nasıl döndükleridir. Hatta karanlık madde fikrinin ortaya çıkışı bile spiral galaksilerden elde edilen galaksi dönme eğrisi verisine dayanır. Kulağa tek başına pek de önemliymiş gibi gelmeyen bu gözlem, hem galaksilerin yapısı ve evrimi hakkında bildiklerimize hem de evrene olan bakış açımıza büyük katkılar sağlamıştır ve sağlamaktadır.

Karanlık maddenin varlığına dair ilk çalışmalar, aslında 1930'larda Zwicky ve Smith tarafından ortaya atılmaya başlamıştı. Galaksi kümelerindeki ilginç hız dağılımı, orada görülenden fazla miktarda kütle olabileceğini söylüyordu. 1970'lerde Rubin'in galaksilerin dönmeleri üzerinde yaptığı çalışmalar ise, bu iki analiz her ne kadar birbirinden bağımsız olsa da aynı şekilde görülemeyen bir maddenin varlığını işaret ediyordu. İki bağımsız yöntemin aynı şeyi işaret ediyor olması, karanlık madde fikrinin güçlenmesine neden oldu. Bu sebeple galaksilerin dönme eğrilerinin incelenmesi, çok daha öncelikli bir konu haline geldi.

Tüm Reklamları Kapat

Galaksi Dönme Eğrisi

Spiral galaksiler (ya da sarmal galaksiler), bir disk biçiminde yapılara ve sarmal kollara sahiptir. Dönme hareketi diferansiyeldir, yani galaksinin merkez kısmı, dış kısmına göre beklenen şekilde daha hızlı döner. Çünkü böylesi bir sistem en basit şekilde kütleçekim ile merkezkaç arasındaki bir dengeyle varlığını sürdürür. Eğer çekim kuvveti fazlaysa (merkeze yakın iseniz), dönüş hareketiniz de hızlı (dolayısıyla merkezkaç da fazla) olmalıdır. Eğer çekim fazla olursa merkeze doğru çekilir, merkezkaç fazla olursa da galaksiyi terk edebilirsiniz. Fakat sistem dengede ise, yani ne merkeze çekiliyor ne de sistemi terk ediyorsanız kabaca bu iki kuvvet de dengededir denebilir.

Galaksi dönme eğrisi, galaksinin merkezinden dış kısmına doğru olan hız dağılımını inceler. Yani merkeze XX kadar uzaklıktaki bir cismin YY hızıyla olan dolanma hareketini inceleyerek bunu bir grafiğe dökeriz. Bu hareketin incelenmesi, genellikle hidrojenin radyo bölgesinde yaptığı 21 cm çizgisinin incelenmesiyle mümkün olur. Evrende bol miktarda hidrojen bulunduğu ve bunların önemli bir kısmı bu salmayı gösterdiği için, çizginin incelenmesiyle galaksinin hız dağılımı da incelenmiş olur.

Tüm Reklamları Kapat

Stack Exchange

Eğer ilk defa bir galaksi dönme eğrisi görüyorsanız, yukarıdaki gariplik direkt gözünüze çarpmayabilir. Fakat dikkatli inceleyecek olursanız, galaksi dönme eğrisinin bir noktadan sonra neredeyse düz ilerlediğini göreceksiniz. Yani bir noktadan sonra galaksinin dönüş hızı hep sabit. O noktadan sonraki bölümler, aynı hızda dönüyor. Bu şu demek, bu noktaya uygulanan çekim kuvvetleri de aynı! Çünkü galaksi ne içine çöküyor ne de dağılıyor. Bu nasıl mümkün olabilir? Uzaklaştıkça çekimin azalması gerekmiyor mu?

Karanlık Madde veya Alternatif Çekim Teorileri

Böyle bir durumun gözlenmesi, ilk başta akla orada göremediğimiz bir madde olduğu fikrini getirdi ki bu oldukça makul bir düşüncedir. Evrende yer alan maddelerin hepsi teleskoplarımızda ışıldamak zorunda değildir. Karadelikler ya da gezegenler gibi doğrudan kendileri ışıma yapmayan ve orada oldukları kolay kolay belli olmayan gök cisimleri vardır. Aynı zamanda nötrino gibi zayıf etkileşimli parçacıkların sayısının çok fazla olması da kütleyi ciddi oranda etkileyebilir. Ya da etkileyebilir mi?

Eğer orada göremediğimiz bir madde dağılımı varsa bu yeterli çekimi oluşturabilirdi. Lakin bildiğimiz türden maddeler elektromanyetik etkileşime girerler ve varlıklarını bir şekilde görürüz. Özellikle böyle inanılmaz miktarlardaysa. Böylesi bir madde gözlenemeyince, demek ki buradaki madde, elektromanyetik etkileşime girmiyor fikri yükselmeye başladı ve karanlık madde fikri iyice tanınmaya başladı.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Milkyway@Home

Fakat bu duruma bir alternatif daha olabilir! Gözlenen olayın, çekimi açıklamakta zorlandığını bir kez daha düşünün. Mesele, oradaki çekimin az olmasına sebep olacak kayıp kütleyi açıklamak olduğu kadar, çekimin kendisindeki bir eksikliği açıklamak da olabilir. Yani Einstein'ın Genel Görelilik Teorisi, tıpkı Newton'ın Kütleçekim Teorisi gibi bazı eksiklikler barındırıyor ve geliştirilmeye ihtiyaç duyuyor olabilir.

CERN

Bu durum üzerine kafa yoran birçok teorik kozmolog, çekim kuramlarını modifiye ederek modifiye çekim (İng: "modified gravity") adında bir alanın doğmasına neden oldu. Bugün, Einstein'ın çekim kuramına alternatif, onun veya Newton'ın çekim kuramının modifiye edilmesiyle ortaya atılmış birçok alternatif teori bulunuyor.[1], [2] Bunlardan biri olan Modifiye Edilmiş Newton Dinamiği (MOND) hakkında daha çok bilgi edinmek için bu yazımızı okuyabilirsiniz.

Fakat bunların gözlemsel olarak sınanması, şu anda elimizdeki teknolojik imkanlarla oldukça kısıtlı olduğundan bekleme durumundalar. Ancak birçok fizikçi bu teorilerin, mevcut karanlık madde fikrinden daha zayıf olduğunu düşünüyor. Fakat zamanın geçmesiyle birlikte bunların daha çok benimsendiğini görüyoruz.

Elinizdeki matematik her ne kadar kusursuz olsa da bu onun fiziksel bir gerçeklik teşkil ettiği anlamına gelmeyebilir. Bekleyip zamanla her birinin elenişine tanıklık edeceğiz, geriye ise doğru olan kalacak. Galaksi dönme eğrisi gibi gözlemsel ipuçları ise, bu konuda en büyük yardımı sağlıyor.

Bu Makaleyi Alıntıla
Okundu Olarak İşaretle
12
0
  • Paylaş
  • Alıntıla
  • Alıntıları Göster
Paylaş
Sonra Oku
Notlarım
Yazdır / PDF Olarak Kaydet
Bize Ulaş
Yukarı Zıpla

İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.

Soru & Cevap Platformuna Git
Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?
  • Muhteşem! 2
  • Merak Uyandırıcı! 1
  • Tebrikler! 0
  • Bilim Budur! 0
  • Mmm... Çok sapyoseksüel! 0
  • Güldürdü 0
  • İnanılmaz 0
  • Umut Verici! 0
  • Üzücü! 0
  • Grrr... *@$# 0
  • İğrenç! 0
  • Korkutucu! 0
Kaynaklar ve İleri Okuma
Sıkça Sorulan Sorular

Galaksi dönme eğrisi, galaksinin merkezinden dış kısmına doğru olan hız dağılımını inceler.

Tüm Reklamları Kapat

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 28/03/2024 18:55:57 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/12869

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Tüm Reklamları Kapat
Keşfet
Akış
İçerikler
Gündem
Hızlı
Gezegen
Egzersiz
Yangın
Kuantum Fiziği
Diyet
Mavi
Antibiyotik
Balina
Evrim Tarihi
Genetik Değişim
İngiltere
Şiddet
Tür
Türlerin Kökeni
Hayatta Kalma
Gebelik
Doğal
Biyocoğrafya
Radyoaktif
Oyun
Astrofizik
Buz
İyi
Damar
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Gündem
Bugün Türkiye'de bilime ve bilim okuryazarlığına neler katacaksın?
Bağlantı
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Bu platformda cevap veya yorum sistemi bulunmamaktadır. Dolayısıyla aklınızdan geçenlerin, tespit edilebilir kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
Ekle
Soru Sor
Sosyal
Yeniler
Daha Fazla İçerik Göster
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
Evrim Ağacı'na Destek Ol

Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katın.

Evrim Ağacı'nı Takip Et!
Yazı Geçmişi
Okuma Geçmişi
Notlarım
İlerleme Durumunu Güncelle
Okudum
Sonra Oku
Not Ekle
Kaldığım Yeri İşaretle
Göz Attım

Evrim Ağacı tarafından otomatik olarak takip edilen işlemleri istediğin zaman durdurabilirsin.
[Site ayalarına git...]

Filtrele
Listele
Bu yazıdaki hareketlerin
Devamını Göster
Filtrele
Listele
Tüm Okuma Geçmişin
Devamını Göster
0/10000
Bu Makaleyi Alıntıla
Evrim Ağacı Formatı
APA7
MLA9
Chicago
Ö. Kayalı. Galaksi Dönme Eğrisi Nedir? Galaksilerin Dönüşü, Bize Karanlık Madde Hakkında Ne Söyleyebilir?. (29 Şubat 2024). Alındığı Tarih: 28 Mart 2024. Alındığı Yer: https://evrimagaci.org/s/12869
Kayalı, Ö. (2024, February 29). Galaksi Dönme Eğrisi Nedir? Galaksilerin Dönüşü, Bize Karanlık Madde Hakkında Ne Söyleyebilir?. Evrim Ağacı. Retrieved March 28, 2024. from https://evrimagaci.org/s/12869
Ö. Kayalı. “Galaksi Dönme Eğrisi Nedir? Galaksilerin Dönüşü, Bize Karanlık Madde Hakkında Ne Söyleyebilir?.” Edited by Ögetay Kayalı. Evrim Ağacı, 29 Feb. 2024, https://evrimagaci.org/s/12869.
Kayalı, Ögetay. “Galaksi Dönme Eğrisi Nedir? Galaksilerin Dönüşü, Bize Karanlık Madde Hakkında Ne Söyleyebilir?.” Edited by Ögetay Kayalı. Evrim Ağacı, February 29, 2024. https://evrimagaci.org/s/12869.
ve seni takip ediyor

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close