Paylaşım Yap
Tüm Reklamları Kapat
Tüm Reklamları Kapat

Galaksilerin Uzaklıkları Nasıl Ölçülür?

Galaksilerin Uzaklıkları Nasıl Ölçülür?
4 dakika
389
  • Özgün
Tüm Reklamları Kapat
Galaksimiz Samanyolu yüz milyarca yıldızı içerisinde barındırıyor, fakat evren bu kadar devasa bir çeşitlilikle dahi sınırlı kalmamış. Aynı zamanda, yalnızca görünür evrende, yüz milyarlarca da galaksi olduğunu düşünüyoruz. Üstelik bunlar kayda değer büyüklükte olanlar, eğer büyüklüklerini biraz daha aşağıya çekersek, sayı trilyonlara yaklaşabiliyor.
Yıldızlar, belirli bir noktadan sonra çok sönük kaldıklarından dolayı, görebildiğimiz en uzak cisimler galaksiler oluyor. Yani görünür evrenin boyutunu anlamada bu galaksilerden faydalanabiliriz, tek yapmamız gereken onların uzaklıklarını ölçmek. Fakat bu kadar uzak bir şeyin uzaklığı nasıl ölçülür?
Aslında bunun için çok sayıda yöntem var. Biz şimdilik, fazla detaya boğulmadan en sık kullanılan üç yöntemi ele alalım: Tip Ia süpernovalar, Cepheid değişen yıldızları ve Tully-Fisher ilişkisi. Eğer daha detaylı bir inceleme istiyorsanız, şu yazımıza göz atabilirsiniz.

Tip Ia Süpernovalar

Tip Ia süpernovalar, bileşenlerden birinin beyaz cüce olduğu çiftli sistemlerde gerçekleşir. Diğer bileşen herhangi türden bir yıldız olabilir. Beyaz cüce, eğer bu yıldızdan madde çalabilirse, kütlesi artmaya başlar ve bir eşik noktasına gelir. Bu noktada birden başlayan nükleer reaksiyonlar, beyaz cücenin belirli bir kütle değerinde aniden patlamasına neden olur. Bu patlama sırasında ortaya çıkan ışıma ise, standart bir mum görevi görür. Çünkü bu patlamalar evrenin neresinde olursa olsun, aynı mekanizma tarafından gerçekleştiğinden ötürü, aynı parlaklıkla ortaya çıkar. Fakat ne kadar uzakta olursa, bize o kadar sönük görünecektir. Bu da aslında tam istediğimiz şeydir, mesele onun salt parlaklığını belirleyebilmektir.
1 metre uzaktaki parlaklığının ne kadar olduğunu bildiğiniz bir el feneri düşünün, 10 metre öteye gittiğinde size ne kadar parlak görünmesi gerektiğini bilebilirsiniz. Burada da tam olarak bu ilişkiden faydalanılır. Tip Ia süpernovalar standart mumlar olarak kabul edilirler, belirli bir uzaklıktaki ışımaları bilindiğinden dolayı, gözlenen ışımaları ile hesap yapılarak uzaklıkları bulunabilir.
Tip Ia süpernovaların galaksi ile ne alakası diye yerinde bir soru sorabilirsiniz. Aslında bu tam olarak ihtiyacımız olan şey, çünkü süpernova patlamaları, yıldızların olduğu yerde, yani galaksilerde gerçekleşir. Eğer süpernovanın uzaklığını ölçerseniz, galaksinin de uzaklığını ölçmüş olursunuz. Aradaki devasa mesafeye oranla, galaksinin boyutu çok önemsiz kaldığından, süpernova patlamasının galaksinin neresinde olduğu çok da bir şeyi değiştirmez, fakat bu da pekala hesaplanabilir.
Tip Ia süpernovalar çok şiddetli patlamalar olduğundan dolayı (Güneş'in ömrü boyunca yayılan enerji çok kısa bir sürede salınır), gözlenebilir evrenin en uç köşelerinden bile görünebilir. Bu sebeple Tip Ia süpernovalar, kozmolojik uzaklık ölçümlerinin vazgeçilmez aracıdır.

Cepheid Değişen Yıldızları

Cepheid adınızı verdiğimiz değişen yıldızlar, zaman içerisinde parlaklıklarında değişim gösterirler. Bunun sebebi yıldızın çeşitli astrofiziksel süreçler dolayısıyla şişip büzüşmesidir. Yıldız periyodik olarak genişler ve büzüşür. Bu da yıldızın parlaklığının periyodik olarak değişmesi demektir.
Yapılan çalışmalar, Cepheid yıldızlarının zonklama dönemleri ile salt parlaklıkları arasında bir ilişki olduğunu ortaya çıkarmıştır. Salt parlaklık bizim tam olarak bilmek istediğimiz şey, çünkü elimizde olan, gözlemle elde ettiğimiz görünür parlaklık. Görünür parlaklık ve salt parlaklık biliniyorsa, uzaklık bilinebilir (fener örneğini hatırlayın).
Yani sadece yıldızın parlaklığının değişim periyodunun gözlenmesi, onun ne kadar uzakta olduğunu belirlememize olanak tanır. Müthiş bir fırsat! Fakat ne yazık ki Cepheid değişenleri Tip Ia süpernovalar gibi çok uzaklardan görünemez, bu yüzden yalnızca yakın galaksilerin uzaklıklarının ölçümünde kullanılabilir.

Tully-Fisher İlişkisi

Bazen galaksilerin kendileri de bir uzaklık belirteci olarak kullanılabilir. Sarmal galaksiler, dönme hızları ile salt parlaklıkları arasında bir ilişki gösterirler. Bir sarmal galaksi ne kadar hızlı dönüyor ise, özünde o kadar parlaktır ve sarmal galaksinin dönmesi, ölçebildiğimiz bir niceliktir. Bu sayede galaksinin salt parlaklığını yaklaşık olarak belirleyebilir, yani uzaklığını ölçebiliriz. Eliptik galaksiler için ise durum biraz daha karmaşıktır, çünkü onlar belirgin bir dönme göstermezler.
Elbette burada kısaca bahsettiğimiz durumlar, uygulaması o kadar da kolay durumlar değildir. Çok karmaşık analizler gerektirir ve hala bazı noktaları ciddi tartışmalar barındırmaktadır. Fakat elimizdeki tek yöntem bunlar olmadığı için, aynı galaksinin uzaklığını farklı yöntemlerle ölçüp, yöntemler arasındaki uyuşmazlığı da test edebiliriz. Bunun gibi çeşitli bilimsel yöntemler izlenerek, günümüzde birçok uzaklık ölçümü hassas bir biçimde yapılabilmekte, olası sorunlar tespit edilebilmektedir.
*Bu yazı konuyu basit düzeyde merak edenler için çok yüzeysel olarak ele alınmıştır. Eğer daha çok detay merak ediyorsanız, yazının içerisinde verdiğimiz bağlantılara tıklayarak daha detaylı bilgiye ulaşabilirsiniz. Eğer bunlar da sizi tatmin etmiyorsa, size çok daha kapsamlı olan şu yazımızı öneriyoruz. Keyifli okumalar.


Hazırlayan:Ögetay Kayalı
Referanslar
1. Livio, M., & Riess, A. G. (2013). Measuring the Hubble constant. Physics Today, 41(66), 1–80. https://doi.org/10.1063/PT.3.2148
2. Freedman, W. L., & Madore, B. F. (2010). The Hubble Constant. Annual Review of Astronomy and Astrophysics, 48, 673–710. https://doi.org/10.1146/annurev-astro-082708-101829
3. Mazzali, P. A., Röpke, F. K., Benetti, S., & Hillebrandt, W. (2007). A common explosion mechanism for type Ia supernovae. Science (New York, N.Y.), 315(5813), 825–8. https://doi.org/10.1126/science.1136259
4. Mould, J., & Sakai, S. (2008). The Extragalactic Distance Scale Without Cepheids, (2003), 2006–2009. https://doi.org/10.1088/0004-637X/694/2/1331
Bu Makaleyi Alıntıla
Okundu Olarak İşaretle
0
0
  • Paylaş
  • Alıntıla
  • Alıntıları Göster
Paylaş
Sonra Oku
Notlarım
Yazdır / PDF Olarak Kaydet
Bize Ulaş
Yukarı Zıpla

İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.

Soru & Cevap Platformuna Git
Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?
  • Muhteşem! 0
  • Tebrikler! 0
  • Bilim Budur! 0
  • Mmm... Çok sapyoseksüel! 0
  • Güldürdü 0
  • İnanılmaz 0
  • Umut Verici! 0
  • Merak Uyandırıcı! 0
  • Üzücü! 0
  • Grrr... *@$# 0
  • İğrenç! 0
  • Korkutucu! 0
Tüm Reklamları Kapat

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 19/03/2024 07:26:40 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/12824

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Tüm Reklamları Kapat
Keşfet
Akış
İçerikler
Gündem
Bellek
Genel Görelilik
Maske Takmak
İklim Değişikliği
Bilim İnsanları
Kök Hücre
Antibiyotik
Mers
Araştırmacılar
Nükleer Enerji
Evrim Ağacı
Böcek Bilimi
Çekirdek
Siyah
Avcı
Temel
Gıda Güvenliği
Uterus
Çevre
Amerika Birleşik Devletleri
Çiçek
Film
Karar Verme
Kuş
Demir
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Gündem
Bugün Türkiye'de bilime ve bilim okuryazarlığına neler katacaksın?
Bağlantı
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Bu platformda cevap veya yorum sistemi bulunmamaktadır. Dolayısıyla aklınızdan geçenlerin, tespit edilebilir kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
Ekle
Soru Sor
Sosyal
Yeniler
Daha Fazla İçerik Göster
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
Evrim Ağacı'na Destek Ol

Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katın.

Evrim Ağacı'nı Takip Et!
Yazı Geçmişi
Okuma Geçmişi
Notlarım
İlerleme Durumunu Güncelle
Okudum
Sonra Oku
Not Ekle
Kaldığım Yeri İşaretle
Göz Attım

Evrim Ağacı tarafından otomatik olarak takip edilen işlemleri istediğin zaman durdurabilirsin.
[Site ayalarına git...]

Filtrele
Listele
Bu yazıdaki hareketlerin
Devamını Göster
Filtrele
Listele
Tüm Okuma Geçmişin
Devamını Göster
0/10000
Bu Makaleyi Alıntıla
Evrim Ağacı Formatı
APA7
MLA9
Chicago
Ö. Kayalı. Galaksilerin Uzaklıkları Nasıl Ölçülür?. (1 Kasım 2020). Alındığı Tarih: 19 Mart 2024. Alındığı Yer: https://evrimagaci.org/s/12824
Kayalı, Ö. (2020, November 01). Galaksilerin Uzaklıkları Nasıl Ölçülür?. Evrim Ağacı. Retrieved March 19, 2024. from https://evrimagaci.org/s/12824
Ö. Kayalı. “Galaksilerin Uzaklıkları Nasıl Ölçülür?.” Edited by Ögetay Kayalı. Evrim Ağacı, 01 Nov. 2020, https://evrimagaci.org/s/12824.
Kayalı, Ögetay. “Galaksilerin Uzaklıkları Nasıl Ölçülür?.” Edited by Ögetay Kayalı. Evrim Ağacı, November 01, 2020. https://evrimagaci.org/s/12824.
ve seni takip ediyor

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close