AstronomiAmatör AstronomiKozmoloji

Galaksi Kümeleri: Kahraman (Perseus) Kümesi

Kahraman (Perseus) Takımyıldızı, adını Yunan mitolojisindeki kahraman Perseus’tan alır. Hikayeye göre Perseus, Gorgon kardeşlerden Medusa’nın kafasını Graeae’nin Perseus’a verdiği ayna yardımıyla kesmiştir. Zaten gökyüzünde tasvir edilen hayali çiziminde, Perseus’un bir elinde Medusa’nın kesik kafası, diğer elinde ise kılıcı vardır.

Kahraman Takımyıldızı ve tasviri
Kahraman Takımyıldızı ve tasviri

Kahraman Takımyıldızı’nı Kraliçe, Arabacı, Zürafa, Boğa ve Üçgen takımyıldızları çevreler. Ayrıca Kahraman Takımyıldızı, her sene Ağustos ayında gerçekleşen Perseid Göktaşı Yağmuru’nun saçılım noktası olma özelliğini de taşımaktadır. Ancak bu yazımızda bunlardan biraz farklı olarak, Kahraman Takımyıldızı’nın sınırları içerisinde bulunan muhteşem bir galaksi kümesinden bahsedeceğiz.

Abell 426 olarak da adlandırılmış olan Kahraman Kümesi, içerisinde binlerce galaksi içeren zengin bir kümedir. Öyle ki bu bölge, milyonlarca derecelik gaz kütleleri ile birlikte evrenin bilinen en ağır bölgelerinden biridir. Dilerseniz kümenin en baskın üyelerinden biri olan NGC 1275’e bir göz atalım.

NGC 1275 bizden 237 milyon ışık yılı uzaklıkta bulunan ve Kahraman A, Perseus A veya Caldwell 24 isimleriyle de bilinen 1.5 Tip bir seyfert galaksidir. Seyfert galaksiler ise kısaca, yüksek yüzey parlaklığına ve güçlü tayf yayılımına sahip aktif galaksilerdir. Bu yüzden NGC 1275 aynı zamanda inanılmaz güçlü bir X-ışını ve radyo dalgası kaynağıdır. Aslında NGC 1275, “Tip-cD galaksisi” adı verilen bir tip merkezi galaksiden ve HVS (High Velocity System) adı verilen bir başka yüksek hızlı galaksiden oluşmaktadır. HVS’nin merkezi galaksiye karşı saniyede 3.000 kilometrelik bir hızla ilerlediği tahmin edilmektedir. HVS galaksisi, Tip-cd galaksisinden yaklaşık 200 bin ışık yılı uzaklıkta bulunduğundan Tip-cd’yi direkt olarak etkilemez. Ancak yine de aralarındaki gel-git (tidal force) etkisi nedeniyle şekil alan gazların, bölgedeki yıldız oluşumlarını tetiklediği biliniyor.

Hubble Uzay Teleskobu'ndan NGC 1275
Hubble Uzay Teleskobu’ndan NGC 1275.

NGC 1275, galaksinin aktif çekirdeğini besleyen ve yıldız oluşumlarına da zemin hazırlayan yaklaşık 13 milyar Güneş kütlesine eşit kütlede moleküler hidrojen barındırıyor. Oldukça büyük bir karadeliğe sahip NGC 1275’in merkezinin kütlesi, 340 milyon Güneş kütleli bir karadeliğin kütlesine eşit. Son olarak NGC 1275’in bir eliptik galaksi olduğunu da ekleyelim ve galaksi kümemiz Abell 426 ile devam edelim.

240 milyon ışık yılı uzaklıktaki Abell 426 yani Kahraman Kümesi, galaksi kümeleri arasında en parlak X-ışını kaynaklarından biri ve aynı zamanda binlerce galaksi içeren, bize en yakın, en verimli galaksilerden ikincisi. Birinci galaksi kümesi ise Abell 3627 ve ACO 3627 isimleriyle de bilinen Cetvel Kümesi. Ancak Cetvel Kümesi’ne baktığımızda Samanyolu düzlemi tarafından örtüldüğü için pek de bir şey göremiyoruz. Bu nedenle her ne kadar Kahraman Kümesi en verimli küme olmasa da, gözlemlenebilirliği nedeniyle bizim için daha değerlidir diyebiliriz. Aynı zamanda Kahraman Kümesi, evrenin tanımlanmış en ağır objelerinden biri olma özelliğini de taşımakta.

Kahraman Kümesi'nin merkezinin Chandra X-Işını Gözlemevi tarafından alınmış fotoğrafı
Kahraman Kümesi’nin merkezinin Chandra X-Işını Gözlemevi tarafından alınmış fotoğrafı

İlginç bir şekilde 2003 yılında Cambridge Üniversitesi’nde Dr. Andrew Fabian öncülüğündeki bir ekip, Chandra X-Işını Gözlemevi’nde yaptıkları 53 saatlik gözlemler sonucu Kahraman Kümesi’nde B♭ (si bemol) notası tespit ettiler. Ancak bu nota bir piyano tuşunun 57 oktav ses altında olduğu için hiçbir insan tarafından algılanamıyor. Ses dalgalarının ise az önce bahsettiğimiz NGC 1275 galaksisinin merkezindeki aktif galaktik çekirdekte gerçekleşen plazma şişmelerinden kaynaklandığı düşünülüyor. Bu şişmeler x-ışını filtresi kullanılarak çekilen fotoğraflarda rahatlıkla görülebiliyor.

Kahraman – Balıklar (Perseus – Pisces) Süper Kümesi

Süper kümeler, Abell 426 veya Abell 3627 gibi galaksi kümelerinin birleşip çok daha büyük galaksi kümeleri oluşturmalarıyla oluşan devasa galaksi topluluklarıdır. Başka bir deyişle süper kümeler, evrende gözlemleyebildiğimiz en büyük yapılardır. İşte Kahraman Kümesi ve diğer pek çok galaksi kümesi de birleşip Kahraman – Balıklar adı verilen muazzam bir süper küme oluşturuyorlar. Öyle ki, bu süper küme 300 milyon ışık yılına kadar uzanıyor. Kahraman Kümesi ise bu süper kümenin baskın ve en zengin galaksi kümesi olarak kabul ediliyor.

Son olarak yukarıda bahsettiğimiz galaksiler, kümeler ve süper kümeler birleşirken evrende devasa genişlikte boşluklar (void) oluşabiliyor. İşte Kahraman – Balık Süper Kümesi ile bir başka süper küme olan Başak (Virgo) Süper Kümesi arasında da 100 milyon ışık yılı çapında devasa bir boşluk bulunuyor. Bu boşluğa ise Boğa (Taurus) Boşluğu adı veriliyor. Boğa Boşluğu gibi devasa büyüklükteki boşlukların nasıl ve neden oluştuğu hakkında belli başlı bazı bilgilerimiz olsa da, bilim insanları evrenin yapısını daha iyi anlayabilmek adına galaksi kümelerini ve bu boşlukları incelemeye devam ediyorlar.

Not: Ana görselde Kahraman Kümesi bölgesindeki galaksileri görüyoruz. Fotoğraftaki galaksiler hakkında çok daha detaylı bilgilere ulaşmak için buraya tıklayabilirsiniz. 

Kemal Cihat Toprakçı

Referanslar

1. <http://www.robgendlerastropics.com/Perseusclustertext.html>
2. <https://apod.nasa.gov/apod/ap051208.html>
3. <http://www.virtualtelescope.eu/2014/10/01/abell-426-perseus-galaxy-cluster/>
4. <http://adsabs.harvard.edu/full/1994ASPC…67..239L>
5. <http://adsabs.harvard.edu/abs/1995A%26A…301..329L>
6. <https://arxiv.org/pdf/astro-ph/0306036v2.pdf>

Kemal Cihat Toprakçı

Akdeniz Üniversitesi İngiliz Dili ve Edebiyatı lisans öğrencisidir. Karaman doğumlu olup, bilime ve özellikle astronomiye küçük yaşlardan beri ilgi duyan yazar bugüne kadar Türkiye'nin pek çok bilim - astronomi platformunda yönetici, yazar veya editör olarak görev almış, bu platformlarda popüler bilim yazıları yayınlamıştır.

Leave a Reply

Your email address will not be published.

Back to top button