AstronomiAmatör Astronomi

47 Tucanae (NGC 104) Küresel Yıldız Kümesi

Bu yazımızda yalnızca güney yarımküreden görülebilen 47 Tucanae veya katalog adıyla NGC 104 küresel yıldız kümesini inceleyeceğiz. Yıldız kümesine geçmeden önce, kümenin içerisinde bulunduğu Tukan Takımyıldızı hakkında biraz bilgi vermekte fayda var.

Tukan Takımyıldızının konumu. (Stellarium)
Tukan Takımyıldızının konumu. (Stellarium)

Tukan Takımyıldızı güney gökkürede etrafı Turna, Anka Kuşu, Irmak, Küçük Su Yılanı ve Tavus Kuşu Takımyıldızlarıyla çevrili bir biçimde, gökyüzünde 4 adet yıldızın hayali çizgilerle birleştirilmesinden oluşuyor. Bu takımyıldız adını Latin Amerika’ya özgü Tukan kuşundan alıyor.

Tukan Kuşu
Tukan Kuşu

Tukan Takımyıldızı, 47 Tucanae Yıldız Kümesinin yanı sıra, Küçük Macellan Bulutunu da (SMC) barındırması açısından önemli bir takımyıldızı. Ayrıca takımyıldızındaki NGC 104 ve Küçük Macellan Bulutu birbirlerine çok yakın gibi gözükseler de aslında birbirlerine çok uzak mesafelerde bulunuyorlar. Şöyle ki; NGC 104 yıldız kümesi bizden yaklaşık 16.700 ışık yılı uzaklıkta bulunurken, Küçük Macellan Bulutu ise bundan yaklaşık 12 kat daha uzakta, yani yaklaşık 210.000 ışık yılı uzaklıkta bulunuyor. İçerisindeki bir milyon yıldızın 120 ışık yıllık mesafeye sıkışması sayesinde NGC 104 kümesi, Omega Centauri (NGC 5139) küresel yıldız kümesinden sonra gökyüzündeki en parlak ikinci küresel yıldız kümesi olma unvanına sahip. NGC 104, 4.9 görünür kadir parlaklığa sahip, yani güney yarımkürede ışık kirliliğinin olmadığı bir gecede çıplak gözle gözlemleme şansınız var ve gökyüzünde dolunayın kapladığı kadar büyük alanı kaplıyor. Kümenin oldukça parlak, ağır ve yoğun bir çekirdeği bulunuyor. Öyle ki eğer Dünyamız bu yıldız kümesinin çekirdeğinin yakınlarında bir yerde konumlanmış olsaydı, geceleri de gündüz olduğu kadar aydınlık olurdu.

Elbette bu denli yoğun ve kalabalık bir çekirdekte pulsarların bulunmuyor olması şaşırtıcı olurdu. Kümede şimdiye kadar 22 adet pulsar keşfedilmiş. Yani NGC 104, yıldız kümeleri arasında en fazla pulsar barındıran yıldız kümesi. Tüm bunların dışında, 2017 yılının Şubat ayında bu yıldız kümesinde orta-kütleli bir karadeliğin bulunduğuna dair dolaylı kanıtlar da bulundu. Özetle NGC 104’ün yoğunluğu, gökbilimciler için önemli bir araştırma ve keşif alanı. Hubble Uzay Teleskobu, daha önce bu yıldız kümesinde ötegezegenler keşfetmek için gözlemler yapmıştı ancak ne yazık ki herhangi bir ötegezegen bulunamadı. Kümede gezegenlerin bulunamamasının görünürdeki sebebi ise kümenin metal yönünden fakir olmasıydı. Çünkü metal yönünden fakir yıldızlar, gezegenlerin oluşabilmesi elverişli ortamlar sağlayamıyor. Yine de halen, gökbilimcilerin kümede gaz devi gezegenlerin varolabileceğine dair umutları var.

NGC 104 yıldız kümesinin barındırdığı ilginç cisimlerden bir diğeri ise “Mavi Başıboşlar” (Blue Stragglers). İlk olarak 1953 yılında Alan Sandage tarafından tanımlanan Mavi Başıboş terimi, bazı “özel” mavi ve sıcak yıldızlar için geçerli.

Hubble Uzay Teleskobu tarafından çekilmiş bu fotoğrafta, NGC 6397 küresel yıldız kümesini ve içerdiği mavi başıboş yıldızları görebiliyoruz.
Hubble Uzay Teleskobu tarafından çekilmiş bu fotoğrafta, NGC 6397 küresel yıldız kümesini ve içerdiği mavi başıboş yıldızları görebiliyoruz.

Mavi Başıboşlar, açık veya NGC 104 gibi küresel yıldız kümelerinde bulunuyorlar ve klasik yıldız evriminden sapmalarından dolayı Hertzsprung-Russell Diyagramı’nda ayrı bir yerde bulunuyorlar. Özetle mavi renkteki sıcak yıldızların sıradışı bir döngü göstermesi nedeniyle bu yıldızlara Mavi Başıboşlar adı veriliyor.

Son olarak, bu açık yıldız kümesinin kaşifine yazımızda yer vermeden olmaz. NGC 104, ilk olarak 1751 yılında Fransız astronom Nicolas-Louis de Lacaille tarafından keşfedilmişti. Ancak Lacaille, bu kümeyi ilk keşfettiğinde kümenin bir kuyruklu yıldız olduğunu düşünmüştü.

Kemal Cihat Toprakçı


Referanslar

1. <http://www.robgendlerastropics.com/47Tucanetext.html>
2. <http://www.spacetelescope.org/news/heic1510/>
3. <http://hubblesite.org/news_release/news/1991-12>

Kemal Cihat Toprakçı

Akdeniz Üniversitesi İngiliz Dili ve Edebiyatı lisans öğrencisidir. Karaman doğumlu olup, bilime ve özellikle astronomiye küçük yaşlardan beri ilgi duyan yazar bugüne kadar Türkiye'nin pek çok bilim - astronomi platformunda yönetici, yazar veya editör olarak görev almış, bu platformlarda popüler bilim yazıları yayınlamıştır.

Leave a Reply

Your email address will not be published.

Back to top button